****Dünya meyve-sebze ve hayvancılık sektörü 2025-2026 kampanyasına nefes kesen bir girdapla giriyor. Güney Konisi soya fasulyesi hareketleri küresel emtia termometresi olurken, soğan, elma, kivi, avokado, muz, patates, sığır eti ve süt ürünleri arz-talep dengelerini yeniden çiziyor. İklim değişikliği, döviz dalgalanmaları, ticaret savaşları, girdi maliyetleri, lojistik darboğazları ve biyogüvenlik tehditleri üreticiden ihracatçıya herkesi aynı fırtınanın içine çekiyor. Bu makale, uluslararası ticaret dinamiklerini, ürün bazında üretim-pazar gelişmelerini, teknoloji entegrasyonunu, sürdürülebilir yenilikleri ve Türkiye’nin bu kaostaki konumunu tek bir tutarlı anlatıya dönüştürüyor.

****Uluslararası Ticaret ve Piyasa Dinamikleri

Busan’da Şi Cinping ile Donald Trump arasında varılan uzlaşma, misilleme yerine uzun vadeli iş birliğini hedefliyor. Çin’in 2025’te en az 12 milyon ton ABD soya fasulyesi alımı taahhüdü, yılın ilk aylarında gönderilen 5,9 milyon tonun yeni alım olup olmadığı belirsizliğini koruyor. Yeni alım ise ABD 2025-2026 ihracat bilançosu sıkılaşacak; Arjantin, Brezilya, Uruguay ve Paraguay’dan oluşan Güney Konisi’nin Asya pazar payı daralacak.

ABD Senatosu, Brezilya’dan ithal portakal suyu dahil ürünlere getirilen %50’lik gümrük vergisini 52-48 oyla iptal etti. Karar Temsilciler Meclisi’nde engellenebilir veya Trump tarafından veto edilebilir; ancak 5 Cumhuriyetçi senatörün Demokratlarla oy birliği sektöre güçlü sinyal veriyor. Brezilya narenciye ve tropik meyve ihracatı rahatlayacak, Avrupa-Asya rekabeti kızışacak.

Rusya yaptırımlara karşı alternatif tedarik koridorları kuruyor: Mısır’dan 9.800 ton dondurulmuş çilek-mango karışımı, Çin’den 106 ton egzotik meyve + 157 ton pomelo, Azerbaycan’dan avokado ithalatı %4,5 artışla 14.000 tona ulaştı. Türk ihracatçılar için fırsat penceresi açılıyor.

****Soğan Piyasası: Fiyat Şoku – Rekor Üretim

*Pakistan’da domates fiyatları düşünce soğan kilogramı 0,78 ABD Doları’na fırladı. Sindh mahsul gecikmesi, İran sınırlı tedariki ve kapalı Afganistan sınırı arzı daralttı. Üretim 2,67 milyon tona ulaşsa da depolama-lojistik sorunları fiyat istikrarını engelliyor.

*Sri Lanka soğan ithalatında 35-65 mm çap kriteri getirdi. Yıllık 280.000 ton talebin %90’ı ithalat; yerel üreticiler “ithalatçıları koruyan” kriter yüzünden pazardan dışlanıyor, hükümet destek yerine kısıtlama getiriyor.

*Hindistan’da soğan depolama kaybı %40. Paydaş grubu kuruldu ama BAE ve Malezya pazarları Pakistan-Mısır’a kayıyor. Depo yetersizliği üreticiyi değer kaybıyla satışa zorluyor.

*Kazakistan Jambıl bölgesi damla sulama + sübvansiyonlu yakıtla soğan üretimini 850.000 tona çıkardı; 300.000 ton fazla ürün Rusya ve İspanya’ya yönlendiriliyor. Sulama teknolojisi ve devlet desteği başarıyı kanıtlıyor.

*ABD’de Vidalia sezonu bitti, Peru tatlı soğanı devrede; organik sevkiyat haftada 4 yüklemeye yükseldi. Lojistik planlama ve çeşitlilik ihracat zaferini belirliyor.

Elma – Kivi – Avokado: Don, Zararlı, Rekor

*Türkiye’de don elma üretimini %50, ihracatı %80 çökertti. Yerel fiyatlar rekor kırdı, İran tedariki devreye girdi. Erken uyarı sistemi, sigorta kapsamı ve modern depo yatırımı eksikliği üreticiyi çaresiz bıraktı.

*Azerbaycan soğuk zincir ve sertifika zorunluluğuyla 2024’te 100.000 ton elma ihraç etti, 71 milyon ABD Doları gelir elde etti; Rusya ana pazar.

*Keşmir’de iklim değişikliği elma yaprak galeri sineğini yaygınlaştırdı; entegre mücadele şart.

**Kivi başarıları:

*Zespri (Yeni Zelanda): 215 milyon tepsi rekor hasat, 60 charter gemi sevkiyat.

*Şili: 146.603 ton kivi ihracatı (+%2).

*Vergers Cancel (Fransa): Kırmızı kivi hedefi 5 yılda 250 tondan 750 tona…..

**Meksika Michoacán-Jalisco’da 30.000 üretici ve 90 tesisle avokado pazarını domine ediyor; ABD, Kanada, Japonya hâkimiyeti. Organik oran %10. Coliman gibi firmalar dikey entegrasyonla kalite ve izlenebilirlik sağlıyor.

**Malezya durianı taze ve dondurulmuş çeşitlilikle Avrupa ve Kuzey Amerika’ya açılıyor.

****Patates – Muz – Teknoloji – Rejeneratif Tarım

**Patates:

*Mısır: 750.000 feddan, pivot sulama → 9 milyon ton.

*Yeni Zelanda: Karışık ekimle yaz toparlanması.

*ABD-Japonya: 30 yıllık mücadele sonrası 200 milyon dolar potansiyel.

**Ekvador muz: 285 milyon kutu ihraç (+%3,51), kutu başına 20-22 ABD Doları rekor. Moko bakterisi 55.000 → 35.000 hektar düşürüldü; biyogüvenlik yatırımı sürdürülebilirliği güvence altına aldı.

**Yapay zeka & rejeneratif tarım: Cropin teknolojisi PepsiCo-Walmart için hastalık tahmini, verim optimizasyonu, lojistik risk yönetimi sunuyor. Rejeneratif uygulamalar %5 verim artışı, %15 pestisit azaltımı sağladı. Sensör sulama, toprak sağlığı izleme, karbon kredisi geleceğin modelini çiziyor.

****Güney Amerika’da Sığır ve Süt Hayvancılığı: Çok Boyutlu Sürdürülebilirlik

**FAO Yatırım Merkezi raporu: Arjantin, Brezilya, Paraguay, Uruguay’da sığır eti-süt üretimi yenilikçi yöntemlerle güçlendiriliyor. 10-11 Eylül 2025 Asunción Çalıştayı hükümet, üretici, uzman, enstitü, araştırma ve uluslararası ortakları bir araya getirdi.

*Sığır yetiştiriciliği kırsal toplulukların gıda-gelir-istihdam ihtiyacını karşılıyor, ulusal ekonomiyi destekliyor, küresel ihracat ve gıda güvenliğine katkı sunuyor. Ancak tüketici talebi, piyasa dalgalanmaları, iklim riskleri, sürdürülebilirlik baskısı sektörü zorluyor.

Amaç: Verimliliği artırarak dayanıklı geçim kaynaklarını güçlendirmek, sosyal-ekonomik katılımı ilerletmek. Yenilikler: Sürü-mera yönetimi, besleme-beslenme, hastalık kontrolü, çiftlik yönetimi, çiftçi işbirliği, finansal yaklaşımlar, sosyal inovasyon.

Yenilikler teknoloji kadar altyapı, politika ve kapasite geliştirme gerektiriyor. Dünya Bankası Paraguay Temsilcisi Harold Bedoya: “İnovasyon verimlilik, dayanıklılık, iş yaratıyor.” Çalıştayda üretim sistemleri önceliklendirildi, deneyimler paylaşıldı.

**Uruguay GEF pilotu: 60 çiftlikte düşük maliyetli uygulamalar (sürü-mera, yem, kuraklık yönetimi) ile üretkenlik-gelir arttı. Emisyon azaldı. Otlak restorasyonu, kuraklık dayanıklılığı arttı.

**Paraguay Bakan Yardımcısı Dr. Marcelo Gonzalez: “Sektör istihdam-ihracat-gıda güvenliği için hayati; küçük-orta üreticilere yenilik şart.” FAO Temsilcisi Ivan Leon: “İnovasyon teknoloji kadar verimlilik; ölçeklenebilir çözümler araştırılıyor.” Bulgular Dünya Bankası Gıda Sistemleri 2030 Güven Fonu’na aktarılacak, hükümet-üretici yol haritası olacak.

****ABD’de Sığır Eti – Süt – Kümes Hayvanları

USDA Eylül 2025:

Sığır eti: 2025 → 25.826 milyar pound, 2026 → 25.490 milyar pound. Kesim yavaş, fiyat rekor; ithalat %16 arttı, ihracat %12 azaldı.

Süt: 2025 → 230 milyar pound, 2026 → 231.3 milyar pound. İnek sayısı-verim yükselirken fiyat düşüyor.

Broiler: 2025 %2 arttı, 2026 %0.8 artması bekleniyor.

Yumurta: HPAI riskine rağmen toparlanma devam ediyor.

Kümes ihracatı güçlü, fiyat düşüşte.

****Uluslararası Sığır Eti – Kümes Piyasası

FAO Et Fiyat Endeksi %4.9 arttı → 127.95 puan. Sığır eti yüksek kalacak; ABD sürü yapılandırma, Brezilya tarifeler etkili. Kümes: ABD-Çin açılıyor, Brezilya-AB toparlanıyor. JBS: 2026 Brezilya kesim sığırı ↓.

Türkiye: Kayıp Bahçe, Kısıtlı Mera, İthalat Tuzağı

Türkiye elma kriziyle sarsılıyor: %50 üretim, %80 ihracat kaybı. Erken uyarı sistemi yok, sigorta dar, soğuk depo teşviki sıfır. Soğan pazarında İran devrede. Hayvancılıkta meralar tarım dışı kullanılıyor, yeni çiftlik yasakları küçük üreticiyi ahıra hapsediyor. Girdi maliyetleri dövizle patladı; destek güncellenmedi.

Sürdürülebilirlik adına yerel üretim kısıtlanıyor. İthalat artırarak dışa bağımlılık derinleştiriyor. Mera kaybı, girdi maliyeti, hastalık yönetimi yetersiz. FAO-USDA yenilikleri (damla sulama, soğuk zincir, biyogüvenlik) uyarlanmıyor; şirket odaklı politikalar çiftçiyi borç tuzağına sürüklüyor. Kazakistan sulama, Meksika dikey entegrasyon, Ekvador Moko mücadelesi örnek alınmıyor.

****Bu sessizlik alın terini, döviz gelirini, gıda güvenliğini riske atıyor. Acil eylem planı, saha odaklı yönetim, uzun vadeli vizyon şart.