Uzun yıllar kaba ve konsantre yem kaynaklarının karıştırılarak yedirilmesinin hayvanların verim ve sağlıkları açısından çok önemli olduğunun üzerinde durduk.

Bunu söylerken 'acaba söylesek mi?' diye hep bir tereddüt içerisindeydik.

Çünkü geçmiş yıllarda yem karıştırma makinaları yaygın değildi, olanlar da yurtdışı kökenli olup fiyatları da oldukça pahalıydı.

YEM KARIŞTIRMA MAKİNALARI YAYGINLAŞTI

Kapasitesi fazla süt ineği ve besi işletmelerinin sayısının artması, modern besleme tekniklerinin uygulanmaya başlanması ve uygulanan teşvikler son dönemlerde Türkiye'de de bu makinaların üretimlerinin artmasına ve yaygınlaşmalarına sebep oldu.

Gittiğim işletmelerin hemen hemen hepsinde bu makinalarda yemlerin kıyılıp karıştırılarak hayvanlara yedirildiğine şahit oluyorum. Bu durum aynı zamanda gerek yem karıştırma makinaları gerekse kıyma-karışma işlemleri hakkında birçok sorunun sorulmasına sebep oluyor.

HANGİ MAKİNEYİ KULLANALIM?

Saha şartlarında en çok sorulan sorulardan birisi yatay ve dikey helezonlu makinaların hangisinin kullanımının daha uygun olduğu yönünde olmaktadır.

Yem karma makinalarının işlevselliği ile ilgili birçok görüş ve öneri bulunmaktadır. Belki yazdıklarım bazı kişilere doğru gelmeyebilir. Konu ile ilgili kaynaklarda net bilgiler vermemektedir. Genel intiba ve tecrübelerim ile sizlere bu konularda bazı bilgiler sunacağım.

YEM KARMA MAKİNELERİ HAYVANLARIN VERİM ÖZELLİĞİNE GÖRE SEÇİLMELİ

Genel araştırma sonuçları ve uygulayıcıların görüşleri doğrultusunda yem karma makinasının işletmenin ve hayvanların verim özelliğine göre seçilmesi gerektiğini söyleyebilirim.

Yani besi ve süt ineği işletmesinde farklı yem karma makinası ihtiyacı bulunmaktadır. Besi işletmelerinin hayvanlarına en yüksek miktarda yem hazırladıkları dönem besinin bitiş dönemidir.

Bu dönem rasyonlarında kaba yem oranı düşüktür, genellikle ezme ve öğütme gibi işlemlerden geçirilmiş tane yemler ile peletlenmiş fabrika yemlerinden oluşmaktadır. Kaba yem oranı düşük olduğu için yatay helezonlu karıştırma makinalarının tercih edilmesi daha uygundur.

Bir kural olarak genellikle kuru kaba yemlerin rasyonda yüzde 20'den az kullanıldığı rasyonların yatay helezonlu makinalarda hazırlanmasının avantajlı olduğu ileri sürülmektedir. Bu tip makinaların enerji tüketimlerinin de daha düşük olması besi işletmeleri için bu tip bir makinayı cazip hale getirebilir.

Süt ineği işletmelerinde ise rasyonda kaba yem düzeyinin bütün yemler tam olarak kuru düşünüldüğünde yüzde 40'dan aşağı düşürülmesi istenmemektedir. Yani kıyılması şart olan balya sap-saman ve yonca gibi kuru kaba yemler önemli miktarlarda kullanılmaktadır. Rasyonda kaba yem miktarı arttıkça dikey helezonlu karıştırıcı makinaların kullanılması daha avantajlı hale gelmektedir.

Özellikle verimi düşük ve kuruya çıkarılmış süt inekleri ile düve rasyonlarında kuru kaba yem oranı oldukça yüksek miktarlara çıkmaktadır. Bu hayvanların rasyonlarının dikey helezonlu karıştırıcı bulunan makinalar ile hazırlanması daha uygundur.

Bu makinaların verimlerinin iyi olmasına rağmen daha fazla enerji harcadıkları da unutulmamalıdır.

HANGİ HACİMDE MAKİNE ALINMALI?

Sorulan bir soruda hangi hacimde makinanın alınmasının uygun olacağı hakkındadır. Hayvan sayısı az olan birçok işletmenin gereksiz yere büyük hacimli makinalar aldığını görmekteyim.

Makine hacminin büyük olması kimi zaman hayvanlarda gruplandırma yapmayı engellemektedir. Genel bir görüş olarak hayvanlarınızın ya da hayvan grubunun yiyeceği yem miktarının makina hacminin en fazla yüzde 70'i kadar olması tavsiye edilmektedir.

Bu oranda yükleme yapıldığında en iyi karışımın sağlanabildiği ileri sürülmüştür. Burada unutulmaması gereken önemli bir noktada karışımın nem içeriğidir. Nemli yemler ağır olduğu için daha az hacim kaplarken, kuru kaba yemler hafif olmakta ve daha fazla hacim kaplamaktadırlar.

HANGİ YEM HANGİ SIRADA KARIŞTIRICI MAKİNAYA ALINMALI?

Yetiştiriciler tarafından oldukça fazla sorulan soruların birisi de hangi yemin hangi sırada karıştırıcı makinaya alınacağı hakkındadır. Özellikle yem ile ilgili problemlerde yemin hazırlanışındaki sıralamanın oldukça önemli olduğunu görmekteyim.

Bunun üzerine muhtelif görüşler söz konusudur. Sap gibi kuru kaba yemlerin makineye ilk sırada alınarak kıyılması genel bir uygulamadır.

Ardından kuru yonca gibi yem kaynakları kıyılmalıdır. Kuru madde ve yaprak oranının çok yüksek olduğu gevrek ve kırılgan yonca gibi kuru otlar makinaya öncelikli olarak alındığında ufalanmakta, kaba yem özelliğini kaybedebilmektedirler.

Bu özellikteki kaba yemler yükleme sıralamasında sonlara alınabilir. Özellikle ilk veya son biçim yoncalar ise daha rutubetli olmakta ve makinada kıyılması güçleşmektedir. Bu tip kuru otlar karışımda uzun partiküller halinde görülmektedir. Bu tip kuru otlarda kıyma işlemi daha öne alınabilir veya kıyılma süresi hafif uzatılabilir.

Kuru kaba yemlerin ardından kuru olan fabrika yemleri ile tane yem veya küspe kaynakları makinaya alınmalıdır. Konsantre yemlerin işkembede yıkımlanma hızı açısından partikül büyüklüğü önemli olduğu için sindirim sistemi rahatsızlıklarına sebep olmaması amacıyla bir örnek karışım süresi dikkate alınmalı, konsantre yemlerin partikülleri küçültecek karışım süresinden kaçınılmalıdır.

Hayvanlara yedirilen katkılar da konsantre yem kaynaklarının hemen ardından katılabilir. Eğer silaj gibi ıslak yem maddeleri ile birlikte katkı katılırsa silajın ıslak kısımları bu katkıların yemin her tarafına eşit karışımını engelleyebilirler.

Birçok işletmede de katkıların makinada dibe çöktüğü veya toz halinde uçuştuğu ileri sürülmektedir. Buna istinaden karışım yem hayvanların önüne dağıtıldıktan sonra katkıların üstüne dökülmesini daha uygun görmektedirler.

En son ise silaj gibi ıslak olan yem maddeleri makinaya alınmalıdır. Silajın zaten küçük olan boyutu daha da küçültememeli, kaba yem özelliği bozulmamalıdır.

YEM KIYMA-KARIŞTIRMA SÜRELERİ HAKKINDA FARKLI GÖRÜŞLER VAR

Yem kıyma-karıştırma süreleri hakkında da çeşitli görüşler bulunmaktadır. Yükleme sırasında aralıklı kıyma ve karıştırma da, kıyılmanın durdurulması gibi diğer uygulamalarda tavsiye edilmektedir.

Kimi makine operatörleri tüm yemler alındıktan sonra 8-10 dakika kıyma ve karıştırma işlemi yaparken kimisi de 10-15 dakika arasında bu işlemleri yapmaktadırlar.

Makinanın kapasitesi, yatay veya dikey helezonlu olması, bıçakların keskinliği gibi faktörler bu sürenin tayininde önemli kriterlerdir. Kaba yem oranı yüksek olan rasyonlar için tavsiye edilen dikey yem karıştırma makinalarında bu süre 8-12 dakika olarak tavsiye edilirken, konsantre veya fabrika yemi yüksek olanlarda 2-8 dakika arasında tavsiye edilmektedir.

Her bir kıyma-karıştırma işleminde bir örnek karışım hazırlanmalıdır. Makinada karışımı azaltacak ölü noktalar olmamalıdır. Kaba yem ile konsantre yemler tam bir karışım halinde olmalıdır. Hayvanların önüne dökülürken farklı kıyılmış kaba yem örnekleri veya karışmamış konsantre yemler, katkılar olmamalıdır.

YEM KIRMA MAKİNASI İŞLETMENİN EN ÖNEMLİ UNSURU

Gittiğim birçok işletmede yem karıştırma makinasının alındıktan sonra servise girmediğine şahit oldum. Yem karma makinası bir işletmenin en önemli unsurlarından birisidir. Üreticinin önerilerine dikkat edilmeli, hazırlanan yemlerin bir örnek olup olmadığı, bıçakların keskinliği, yakıt tüketimine etkisi ve bakımlarına dikkat edilmelidir.

Makinanın etkinliğini ve kıyılarak karıştırılan yemlerim partikül büyüklüğü denilen boyutlarının belirlenmesi “Penn State Partikül Büyüklüğü Testi" yaptırılarak belirlenebilir. Bu test her yerde yapılmamakta, özel ekipman istemektedir.

Maalesef bu test dışında önerilecek etkili bir uygulama bulunmamaktadır. Bu nedenle yem hazırlayan kişinin kaba yem boyutunu her gün bir örnek olarak hazırlaması ve devamlı kontrol altında bulundurması gerekmektedir.

Eğer işletmenizde gizli asidozis, süt yağı düşüklüğü, cıvık ve köpüklü dışkı, mide dönmesi ve ayak hastalığı fazla ise tüm anlattığım karıştırma ve kıyma işlemlerini yeniden gözden geçiriniz. Karıştırılan yemlerin partikül büyüklüğü bu hastalık veya bozuklukların ortaya çıkmasında çok önemli bir faktördür.

İşletmelerde “Yemci" olarak adlandırılan yem karıştırma makinası operatörleri kendileri hayvanla ilgili teknik personel olmadıkları halde hayvan verimi ve sağlığını etkileyen en önemli çalışan grubundadırlar.

Yaptıkları en küçük hata tüm işletmenin geleceğini olumsuz etkilemektedir. Bu operatörlerin işletmelerde yedekli olarak istihdam edilmeleri ve her bir personelin benzer özellikte karışım yemi hazırlayarak çıkarmaları oldukça önemlidir.

Yem karıştırma makinalarını üreten fabrikaların Türkiye hayvancılığının gelişmesinde önemli bir etkisinin olduğuna inanmaktayım.

Geçmiş yıllarda imrenerek baktığımız yurtdışı kökenli bu ve buna benzer makinaların artık Türk sanayisi tarafından üretilmesi ve yurt dışı örnekleri ile rekabete girmeleri gurur verici bir gelişmedir.

Bu alanda Ar-Ge çalışmalarına daha fazla imkan sağlanması ve teşvik edilmesi ülkemizin teknik altyapısını ve sanayisini daha da güçlendirecektir.