****Ülkemiz ekonomisinde, faizler yükseliyor ama enflasyon düşmüyor. Şimdi baz etkisiyle 2024 yılında düşme bekleniyor. Ekonomide olduğu gibi tarıma da bütüncül bakamıyoruz.

****Dünyada, 2023 Yılında Tarım ve Gıdada Yaşanan Sorunlar Nelerdi?

****Dünyada 2023 yılında gıda tedarik sorunları yaşandı…

Bazı temel sorunlar, 2023 yılına kadar, gıda pazarlarını ve tedarik zincirlerini rahatsız etti.

2023 yılında bu konudaki ana konuları incelemek gerekiyor.

2024 yılında bu konular devam eder mi?

2023 yılı gıda pazarları için inişli çıkışlı bir yıl oldu. Jeopolitik olaylar ve iklim değişikliği, gıda ticaretinin küresel ölçekte nasıl yapıldığını yeniden şekillendirmeye başladı.

****2023 Yılında Gıdanın Uygun Fiyatlı Olması Temel Konu Olmaya Devam Etti…

Gıdanın karşılanabilirliği konusu gündemden düşmedi. Bu, ekonomiye yapılan büyük para enjeksiyonlarının arzdan daha fazla talep yarattı. Fiyatları yükseltti.

Arz ve talep arasındaki bozulmalar sonucunda gıda fiyatları yükseldi. Ancak 2023'te para akışı durdu. Birçok devlet yüksek düzeyde gıda enflasyonuyla karşı karşıya kaldı. Tahıl fiyatları 2023 yılının büyük bölümünde yüksek kaldı. 

Ekim ayı itibarıyla OECD'de gıda enflasyonu %7,4'e ulaştı ancak birçok ülkede bu seviyeler çok daha yüksekti. Japonya'da gıda enflasyonu yüzde 9,8 seviyesindeyken, İngiltere'de gıda enflasyonu yüzde 10'un üzerinde gerçekleşti. Ülkemizde ise  gıda enflasyonu Kasım'da yıllık bazda %67,16 yükseldi. Dünyada gıda fiyatları düşerken, ülkemizde oranı düşükte olsa yükselmeye devam ediyor.

Gelişmekte olan ülkeler için durum pek de iyi değildi. Faiz artışları nedeniyle ABD doları güçlendi. Bu, ABD doları üzerinden gıda satın alan ülkelerin yerel para birimleriyle daha fazla ödeme yapması anlamına geliyordu. 

Nisan 2019’da dünya buğday fiyatı 200 ABD Doları/ton iken şu anda 300 ABD Doları/ton civarında seyrediyor. Bu fiyat artışını hesaba kattığımızda, Türkiye’de, 2019 yılında 1 Dolar ortalama 5,6 TL’di. 2019 yılında tonuna 1120 TL verirken, 2023 yılında 1680 lira verecektik. Ancak ülkemizde ortalama 1 Dolar 29 TL olduğundan 8700 TL ödüyoruz. Bunun nedeni doların güçlenmesiyle döviz kuru değişti. Buda buğdaya daha da fazla para ödediğimiz anlamına geliyor. Dolar cinsinden ödenen tutar 300 dolar seviyesinde değişmezken, yerel para birimi üzerindeki baskı açıkça görülüyor. Bu durum ithal ettiğimizde tüm girdilerde yaşanmaktadır.

Almanya, Ukrayna'daki savaşın neden olduğu, piyasa bozulma riskinin düşük olduğunu düşünüyor. Tahıl ve yağlı tohum fiyatları küresel piyasayı takip ediyor. Ukrayna savaşının etkisi beklenenden daha az oldu. Ancak savaş enflasyonu ve enerji fiyatlarını artırdı.

****Gıda Piyasası İklim Değişikliğinden Etkilendi!

2023 yılının ikinci sorunu iklim değişikliği oldu. Aşırı hava olayları yıl boyunca devam etti. Birçok pazarda gıda üretimini tehlikeye attı. Avrupa'daki sıcak hava dalgaları ve Hindistan'daki yüksek yağışlar domates arzını tehlikeye atarak, AB'nin önemli bir tedarikçisi olan Fas domateslerinin fiyatlarını artırdı. 

Bu arada Louisiana'daki kuraklık, şeker kamış üretimini etkileyerek bu yılki arz görünümünü sıkılaştırdı. El Nino'nun neden olduğu kuraklık nedeniyle üretim ve rekolte zarar gördüğü için ABD, en büyük tedarikçisi olan Meksika'ya da güvenemedi. 

Aynı zamanda, El Nino hava olayının da neden olduğu Asya'daki kurak koşullar pirinç üretimini tehdit etti. 

****Tedarik Zinciri Çözülüyor Ancak Zorluklar Devam Ediyor!

Panama Kanalı ve Mississippi Nehri'ndeki seviye düşüklüğü bazı kısıtlamalara neden oldu. Lojistik zorluklar yarattı. Gatun Gölü, Panama Kanalı yataklarının besleyicisidir. Su seviyeleri çok düşük seviyelerdedir. 

Ancak genel olarak bakıldığında 2020 ve 2021'de görülen diğer tedarik zinciri sorunları kendi kendine hafifledi. Grev faaliyeti büyük ölçüde çözüldü. Liman sıkışıklığı azaldı. Artan kullanılabilirlik nedeniyle navlun oranları düştü. Çin'deki düşük talep, nakliye sektörü için endişe kaynağı haline geldi. 

Aslında, New York Fed'in Küresel Tedarik Zinciri Baskı Endeksine göre tedarik zincirleri, Büyük Durgunluk nedeniyle küresel talebin düştüğü 2008 sonu da dahil olmak üzere son 25 yılda olduğundan daha az streslidir. 

Rusya ile Ukrayna arasındaki küresel çatışma devam etmesine, hatta İsrail ve Filistin'de tırmanmasına rağmen gıda pazarları nispeten etkilenmedi. Ancak İsrail gübre ihracatçısı ve gübre fiyatları Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden bu yana yüksek seyrediyor. 

Ancak susam pazarlarının büyük üretici ülkeler Etiyopya ve Sudan'daki çatışmadan kaynaklanan baskıyı hissetmesi muhtemeldir. 

****Korumacılık Yükseliyor!

2023 yılının son teması ise Hindistan başta olmak üzere gıda üreten ülkelerde korumacı önlemlerin artması oldu. Güney Asya devi, Temmuz ayında basmati olmayan pirinç ihracatını yasakladı. Ekim ayında şeker ihracatına yönelik sınırları genişletti. Hindistan 2022 yılında buğday ihracatını zaten yasaklamıştı. Halihazırda pirincin fiyatı küresel olarak artıyor ve bu durum, pirincin düşük gelirli gelişmekte olan ülkelerde temel gıda maddesi olması nedeniyle endişe vericidir. 

Şeker fiyatları da 2023 yılına kadar artmaya devam etti. 

Bu arada Türkiye, yemeklik yağ ihracatını yasakladı. Tahıllara ve yağlı tohumlara ihracat lisansı koydu. Pakistan ve Cezayir şeker ihracatını, Cezayir ise makarna, buğday ve bitkisel yağ ihracatını yasakladı. 

Diğer birçok ülke ihracat yasakları veya kısıtlamaları getirmiştir. Bu yasakların çoğunun 2023 yılı sonunda revize edilmesi planlanıyor. 

****Dünyada, 2024 Yılında Tarım ve Gıdada Beklentiler

Büyük ölçüde aynısı olacak. Küresel çatışmalar şiddetlenmeye devam ederken, gıda fiyatlarının istikrar kazanmaya başladığını ve gıda enflasyonunun muhtemelen düşeceğini görmeliyiz. Analistler büyük ölçüde Fed dahil olmak üzere merkez bankalarının 2024 ortalarında faiz oranlarını düşürmesini bekliyor. Bu da muhtemelen gıda maliyetlerini önemli ölçüde düşürecek.

Ancak hava sorunları gıda üreticilerinin başını ağrıtmaya devam edecek. El Nino'nun Güney Amerika ve Asya Pasifik'te zorlu büyüme koşulları yaratması muhtemeldir. Güney Amerikalı çiftçiler daha yağışlı havalarla mücadele etmek zorunda kalacak. Asya-Pasifik'teki ülkeler ise daha kuru koşullarla karşılaşacak ki bu da pirinç için kötü bir haber.

Aynı zamanda hava koşulları, tedarik zincirinin daha sonraki aşamalarındaki süreçleri karmaşıklaştıracak. Panama Kanalı, Mississippi Nehri ve Ren gibi önemli ticaret geçiş noktalarında kuru hava devam ederse yolculuklar daha uzun sürecek, gıda daha pahalı olacak ve sonunda navlun fiyatlarına bir miktar destek gelebilir. 

****2024 Tarımda Girdi Maliyetlerinde Beklentiler!

Çiftlik gelirinin bu yıl düşmesi bekleniyor. Girdi maliyetleri üretici marjları için önemli bir tehdit olmaya devam ediyor.

Dünyada özellikle yetiştiricilerin sorunu, mısır fiyatlarının göreceli olarak biraz daha hızlı düşmesidir. Bu da ilk bakışta 2024 mısırının marjlarının, 2023'e göre daha dar olacağını gösteriyor.

Soya fasulyesi marjlarda çok daha güçlü görünüyor.

****İşte 2024 yılında gübre, tohum ve bitki koruma fiyat görünümleri için dikkat edilmesi gerekenler!

**Gübre

Küresel dinamikler 2024 gübre fiyatlarını etkileyecek

Kısıtlı Çin ihracatı, azalan Brezilya başvuruları ve Kızıldeniz'deki çalkantı, 2024'ün başlarında fiyatların dalgalı kalmasını sağlayacak.

Gübre satın alınabilirlik endeksindeki yıldan yıla değişim çarpıcıdır.

Rusya ve Ukrayna krizinin zirvesinde, gübrelerin satın alınabilirliğinin 2008'den bu yana en düşük fiyatlı seviyelere doğru ilerlemişti.

Tedarik zincirlerinde biraz daha netlik ve daha fazla yeniden kurulum var.

Bu ayarlamayla birlikte gübre satın alınabilirlik endeksi en uygun seviyelerinden birine ulaştı.

Yıllık bazda amonyak %50 düştü. Fosfatlar bundan biraz daha az düştü. Ancak hâlâ düşük onlu seviyelerdeler. Potasyum fiyatları da %44 düştü..

İleriye dönük olarak 2024 sezonunda gübre talep hacminde %4 ila %5 oranında bir artış öngörülüyor.

Şu ana kadar İsrail'de potas ve fosfat üretiminin normal şekilde işlediğini söylüyor. Ancak kesintiler yayılırsa izlenmesi gereken lojistik üretim sorunları olabilir.

Petrol ve gaz piyasaları yakından izlemek gerekiyor. Azot fiyatları ve doğal gaz fiyatları ayrılmaz bir şekilde bağlantılıdır.

****Bitki Koruma İlaçları!

Gübre gibi tarım kimyasallarının fiyatları da düşüyor.

Rabobank tarafından herbisitler, fungisitler ve böcek öldürücüler için derlenen endekslerin daha uygun fiyatlı olduğunu bildirdi.

İki yıl önce yaşadığımız zirvelere ve kıtlığa kıyasla fiyat ve stokta yaklaşık 180 derece dönüş görülüyor. En büyük perakendecilerden bazıları 2024'e doğru yeterli tedarikten bahsediyor.

****Tohum!

Yetiştiricilere fazla rahatlık sağlamayacak girdi maliyetlerinden biri de tohumun fiyatıdır.

Tohum fiyatlandırması, biraz daha yüksek üretim maliyeti girdabına yakalanmış gibi görünüyor.

Toptan soya fasulyesi tohumunun yıldan yıla yaklaşık %1'lik bir değişimle daha rekabetçi fiyatlandırılması bekleniyor. Ancak mısır tohumu fiyatları bu yıl %5 civarında arttı.

Illinois Üniversitesi'nden FarmDoc Daily, tohum maliyetlerinin Illinois'de hem 2023 hem de 2024 mahsul yıllarında dönüm başına 126 dolarlık rekor bir seviyeye ulaşacağının tahmin edildiğini bildirdi.

Ancak genel gelir açısından, mahsul gelirlerindeki tohum maliyeti payının 2023'te %11 ve 2024'te %12 olacağını tahmin ediyorlar. Bu da 2000 ile 2022 arasındaki ortalama %11'e yakın.

****İklim değişikliği küresel sıcaklıkların yükselmesine katkıda bulunarak kasırgalar, kuraklıklar ve kontrol edilemeyen yangınlar gibi daha sık ve şiddetli hava olaylarına neden olacak.

Ülkemizde, tarımdaki tüm paydaşların, Tarım ve Orman Bakanlığı, Sivil Toplum Kuruluşları ve Üniversiteler dünya piyasalarını, gelişmeleri yakından takip etmeleri gerekmektedir. Sorun çıkmadan önlemler hazır olmalıdır. Artık kimse dünyada ne olursa olsun, bize bir şey olmaz diyemez. Teğet geçmediğini yaşadık. Ama tüm paydaşlar kıssadan hisse aldılar mı?