Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Sulama Bölüm Başkanlığı döneminde Hidroluis'in deneme aşamalarında bulunan emekli Prof. Dr. İdris Bahçeci, tıkanmayan drenaj borusunun Türkiye için önemini hakkında şu bilgileri verdi:
DÜNYADA 100 MİLYON HEKTAR TARIM ARAZİSİNDE DRENAJ SORUNU VAR!
Dünyada drenaj sorunu içeren tarımsal araziler yaklaşık 100 milyon hektar dolayındadır. Yüksek verim potansiyeline sahip olmalarına karşın, içerdikleri drenaj sorunu nedeniyle, bu arazilerde değişik düzeylerde verim kaybı olmaktadır.
Eğer önlem alınmazsa bir süre sonra çoraklaşma ve çölleşme de kaçınılmazdır. Drenaj sorunu nedeniyle oluşan ürün kayıplarının ve çoraklaşmanın önlenmesi, uygun drenaj sistemlerinin inşa edilmesi ile olanaklıdır.
DRENAJ SİSTEMLERİN REHABİLETESİNE KABARIK BÜTÇELER ÖDENİYOR
Ancak, drenaj sistemleri teknik ve pahalı yatırımlardır. Hizmet ömürleri ortalama 50 yıldır. Gerçekte bu sürenin, borularda bozulma, kırılma siltasyon ve kök girmesi gibi nedenlerle tıkanmasıyla, çok daha kısa olduğu birçok araştırma raporunda dile getirilmiştir. Benzer sorunların ülkemizde de yaşandığı ve bu nedenle birçok yerde drenaj sistemlerinin rehabilite edilmesi için, kabarık bütçelerin ayrıldığı bilinmektedir.
Yüzeyaltı drenaj sistemlerinin etkin bir şekilde çalışması, arazi ve toprak koşullarına göre dizayn ve inşa edilmesine bağlıdır. Özellikle boru içinde ve çevresinde oluşan hidrolik koşullar uygun bir şekilde dizayn edilmelidir.
Bu bağlamda, boru çevresinde akışı düzenlemek ve siltasyonu minimize etmek için, filtre ve zarf tasarımı ayrı bir öneme sahiptir. Drenaj sistemlerinde kullanılan zarf materyalleri kendilerinden beklenen tüm işlevleri yerine getiremediği gibi, yüksek maliyetleri bunların kullanımlarını sınırlamaktadır.
Ülkemizde zarf malzemesi olarak kullanılan kum çakıl materyaller giderek azalırken, aynı zamanda arazideki yersel değişkenlikler, granüle materyallerin bir örnek olmaması, karmaşık dizayn işlemleri ve hem de yüksek taşıma maliyetleri, zarf dizaynında başarısızlıklara neden olmaktadır.
Bu durum, yeni bir takım filtre ve zarf malzemelerinin geliştirilmesini adeta zorunlu hale getirmiştir. Bu yüzden son yıllarda dren zarfı olarak üretilen jeotekstiller ve önsarımlı kaba materyaller kullanılmaya başlamış, ancak, benzer sorunlar azalmamıştır.
Hidroluis® boru/zarf kombinasyonu bu sorunlara çözüm üretmek amacıyla geliştirilmiştir. Düşük maliyeti, boru içine silt ve bitki kök girişini önlemesi gibi avantajları olması, yaygın bir kullanım alanı bulacağı fikrini desteklemektedir.
HİDROLUİS NASIL ÇALIŞIR?
Hidroluis boru sistemine su girişi Şekil 1 de gösterilmiştir. Hidroluis boru zarf sisteminde basit bir yaklaşımdan yararlanılmıştır.
Bilindiği gibi dren borularına su girişinin yaklaşık yüzde 70'i boruların altından radyal akışla gerçekleşir. Normal dren zarf sisteminde su, yeraltı suyunun yükselmesiyle kıvrımlı plastik borularının etrafındaki deliklerden, hidrolik yüke bağlı olarak, hızlı veya yavaş bir şekilde boru içerisine akar.
Boru çevresindeki ince kum ve siltin boru içine girmesi, boru üstündeki hidrolik yük ve boru içine su giriş hızı ile toprak bünyesine bağlıdır.
Hidroluis te boru içine su girişi, Hidroluis kaplama ile oluklu boru arasındaki kanallardan yükselerek boru üstündeki deliklerden boru içine akar. Böylece dren borularına akış sırasında, sudan daha ağır parçacıklar çökelir ve boru içine giremez. Su ile yükselerek boru içine taşınanlar ise, yine su ile kolayca uzaklaşacak ağırlıkta olduğundan siltasyon sorunu ortadan kalkar( Şekil 1)
Hidroluis® boru/zarf levhaları bir örnek (homojen) olup, maliyeti düşük, tasarımlaması basit, temini kolay ve borulara kök ve silt girişini önleme gibi özelliklere sahiptir. Kuru ve ıslak koşullarda döşenebilen, tasarımlama ihtiyacı olmayan, drenaj malzemesi olarak, bu alanda son yıllardaki en önemli buluşlarından birisi olmaya adaydır.
Sekil 2. Hidroluis boru zarf sistemi
Hidroluis® boru zarf kombinasyonu arazi koşullarında denemiş, kum çakıl, jeotekstil ve zarfsız dren hatları ile karşılaştırılmıştır. Her üç materyal, zarfsız konu ile karşılaştırıldığında drenaj suyunda düşük sediment yüküne sahip olduğu görülmüştür. Jeotekstil materyal ile karşılaştırıldığında, Hidroluis®in önemli düzeyde daha düşük giriş direncine sahip olduğu belirlenmiştir.
Hidroluis® dren boru ve zarf kombinasyonunun etkinliğini belirlemek için Harran ovasında yürütülen araştırma projesi, Toprak ve Su Kaynakları Daire Başkanlığı tarafından Ar-Ge araştırma projeleri kapsamında desteklenmiştir.
Tarla denemeleri ve arazi çalışmalarının sonuçları rapor, bildiri ve makale haline getirilerek, drenaj konusunda dünyaca tanınan, Hollanda Wageningen Üniversitesi Su kaynakları Araştırma Grup Başkanı Dr. Ritzema ile paylaşılmıştır. Dr. Ritzema Ar-Ge proje çalışmalarına katılarak ülkemizdeki pilot uygulama alanını ziyaret etmiştir. Gıda Tarım Hayvancılık Bakanlığı, TRGM ve TAGEM elemanları ile yapılan toplantıda Hidroluis© hakkındaki olumlu görüşlerini paylaşmıştır.
Yapılan çalışmalar Hidroluis®in drenaj sistem performansları üzerine olumsuz bir etkisinin olmadığını, orijini Türkiyenin olduğu önemli bir yeni buluş olması nedeniyle, ülkemizin bu alandaki tanıtımında önemli katkıları olacağını göstermiştir.
Arazi çalışmalarından elde edilen sonuçlar; ülkemizde ve dünyadaki milyonlarca hektar drenaj alanında kullanılması halinde, sistemlerin performanslarını geliştirerek, tarımsal sürdürülebilirliğe katkı sağlayacağını göstermiştir. Hidroluis®, aynı zamanda ülkemize döviz kazandırma potansiyeline sahiptir. Anılan malzemenin başka ülkelerde kullanılmasından önce, ülkemizde kullanılması, bu amaçla yapılacak yatırımları kısa sürede, geri kazandırma potansiyeline sahiptir.
ArGe çalışması ile elde edilen sonuçlar 13. Kültürteknik Kongresinde ve Uluslararası, sulama ve drenaj Enstitüsü (ICID) tarafından 2017 Mart ayında İran'da yapılan 13th International Drainage Workshop of ICID Ahwaz, Iran 4 – 7 March 2017 toplantısına sunulmuştur. Workshop sonunda dren zarf ve filtreleri konusunda uzman Dr.Wlotman başkanlığında yapılan değerlendirme ve sonuç bildirgesinde, Hidroluis®, son yıllarda drenaj alanındaki en önemli gelişme olarak nitelendirilmiştir.
Mısır Sulama ve Drenaj Araştırma Merkezi Başkanı Dr. Wahba Hidroluis®'i desteklemiş ve bu alanda dünyaca isim yapmış kişilerle paylaşmıştır. Daha sonra 13th International Drainage Workshop bilimsel komitesi Hidroluis ile ilgili bildiriyi ICID in yayın organı olan ve SI tarafından taranan dergilerden biri olan, “Irrigation and Drainage" dergisinde yayınlanmak üzere seçildiğini bildirmiştir.
Hidroluis® boru zarf sisteminin özellikle sulu tarım alanlarındaki drenaj sistemlerinde borulara kök girişini önleme özelliğine sahip olması, meyve bahçelerindeki drenaj sistemlerinde Hidroluis® boru zarf sisteminin en önemli üstünlüklerinden biridir.
Sonuç olarak, Harran ovasındaki sulanan alanlarda yürütülen test çalışmasında gösterdiği üstün performans, Hydroluis® zarf malzemesinin, kum-çakıl ve sentetik materyallere iyi bir seçenek olduğunu göstermiştir.
Yeni geliştirilen bu sistemin temel avantajı mevcut zarf materyalleri içinde toprak tipine en az bağımlı olması ve sulu tarım alanlarındaki drenaj sistemlerinde borulara kök girişini önleme özelliğinden ileri gelmektedir.
ArGe sonuç raporuna ve malzeme özelliklerine dayalı olarak belirlenen önemli özellikler;
1- Bitki kökü girişini önleyen, dünyadaki tek ve ilk drenaj kaplama/zarf malzemesidir. Hidroluis levhalar, dren borusu ile toprak arasında bariyer oluşturur. Dren borularına bitki kökü giremez. Boru içinde su olsa bile, toprağa nem bırakmaz. Dolayısıyla, bitki kökleri boruya doğru yönelmez. Meyve bahçelerinin yaygın olduğu alanlar için en uygun zarf malzemesidir.
2- Hidroluis Anti-Bakteriyel özelliklere sahiptir. Herhangi bir biofilm oluşumu yapacak organik veya sentetik elyaf içermez. Onun için demir oksitli, kalsiyum karbonatlı ve sülfür içerikli topraklar çökelme sorun yaratmaz.
3- Su, kanalcıklar içinde yükselerek boruya girer. Her türlü kum ve toprak parçacıkları yerçekimiyle çökeleceğinden, boru içine giremez. Böylece döşeme sonrası, toprak oturması döneminde seçenek zarf malzemelerine nazaran, minimum düzeyde sediment alır. Dolayısıyla, ömür boyu temiz kalır ve bakım ihtiyacı nerdeyse yoktur.
4- Islak koşullarda döşenebilir. Geri doldurma sırasında toprağın ıslak olması tıkanma sorunları yaratmaz. Dolayısıyla, bütün yıl boyunca ve su tablası altındaki topraklara döşenebilir. Arazide çalışma ve inşaat süresi artar.
5- Çift kat plastikten oluştuğundan drenaj borusuna mekanik destek sağlar ve toprak basıncına karşı boru dayanımını artırır sistemin ömrü uzar.
6. Homojendir, her türlü toprakta kullanılabilir. Farklı toprak yapıları ve farklı hidrolik koşullar için tasarımlama gerektirmez. Boru çapına uygun genişlikte levha üretilmesi tasarım için yeterlidir.
7- Maliyeti en düşük malzemedir.
8- Kök girişini önlediği için, sığ dren döşenmesi gereken yerler için en ideal çözümdür.
9-Toprağa bağımlı değildir. Her türlü toprakta döşenebilir. Toprak örneklemesi ve projeleme gerektirmez.
10. Geri dönüşüm ürünlerinden yeniden üretilebileceğinden çevre dostu bir üründür.
ArGe sonuç raporu, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) ve Tarım Reformu Genel Müdürlüğüne (TRGM) resmi yazı ile iletilmiştir. Ayrıca TRGM teknik elemanlarına uygulama ile ilgili geliştirilen sarım aparatının tanıtımı yapılmıştır.
Bu aşamadan sonra Hidroluis® boru zarf sisteminin ülkemizdeki drenaj projelerinde zarf malzemesi olarak kullanılabilmesi için, ihale şartnamelerine konularak zarf malzemesi olarak kullanılmasının önünün açılması beklenmektedir. Bu hem kurum ve kuruluşların, hem de ülkemizin yararına bir uygulama olacaktır. Diğer taraftan ArGe faaliyetlerini yürütenleri olumlu etkileyecektir.
TARIMDAN HABER
