Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) tarafından aylık olarak yayınlanan 'Ofis Bülten'in Eylül sayısında Türkiye'de önemi giderek artan lisanslı depoculukla ilgili olarak kapsamlı bir çalışmaya yer verildi. Polatlı Şube Müdürlüğü Destek Hizmetleri Servis Şefi Ahmet Can tarafından kaleme alınan çalışmada; 'Lisanslı Depoculukta Hububat Alımı ve Ürününü Teminat Göstererek Kredi Kullanımına' ilişkin depoları kullanacak gerçek ve tüzel kişiler için tarım ürününü teslim etme, finansmanı için kredi çekme iş ve işlemlerinin işleyişi değerlendirildi.
Ülkemizde hububat ve tarım ürünleri alım sonrası depolanması, klasik depolamanın yanında, belirli standartları belirlenmiş lisanslı depolara yapılmaya başlanmıştır.
PİYASAYA MÜDAHALE EDİLEBİLECEK
Lisanslı depoculuğun yaygınlaşmasıyla, ülkede üretilen ve pazara arz edilen tarım ürünlerinin, lisanslı depolarda muhafaza edilmesiyle birlikte devlet fiziki depolama yapmayarak, lisanslı depoculuğun getirdiği Elektronik Ürün Senetleri ile piyasaya müdahale edebilecektir.
Bu çalışmada "Lisanslı Depoculukta Hububat Alımı ve Ürününü Teminat Göstererek Kredi Kullanımına" ilişkin depoları kullanacak gerçek ve tüzel kişiler için tarım ürününü teslim etme, finansmanı için kredi çekme iş ve işlemlerinin işleyişi değerlendirilmeye çalışılmıştır.
5300 sayılı 'Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu' 10 Şubat 2005 tarihinde kabul edilmiştir. İlgili kanun ve yönetmeliklerde belirtilen esaslara göre ülkemizde ilk lisanslı depo.'TMO-TOBB LİDAŞ LİSANSLI DEPOCULUK'adı altında Polatlı'da 2010 tarihinde kurulmuştur.
LİSANLI DEPOCULUĞUN AMACI
Lisanslı depoculuk kanunun amacı; tarım ürünleri ticaretini kolaylaştırmak, depolanması için yaygın bir sistem oluşturmak, ürün sahiplerinin mallarının emniyetini sağlamak ve kalitesini korumak, ürünlerin sınıf ve derecelerinin yetkili sınıflandırıcılar tarafından saptanmasını sağlamak, tarım ürünleri lisanslı depo işleticilerin kişiler arasında ayrım yapmaksızın tarım ürünlerini kabul etmelerini temin etmek, ürünlerin mülkiyetini temsil eden ve finansmanını, satışını ve teslimini sağlayan ürün senedi çıkarmak ve standartları belirlenmiş tarım ürünlerinin ticaretini geliştirmek üzere, ilgili kanunda belirlenmiştir.
2011 YILINDA LİSANSLI DEPOLAR HUBUBAT ALIMINA BAŞLADI
Dünyada yüzyıldan daha fazla yıl önce başlayan lisanslı depoculuk sistemi, ülkemizde çok geç kalmış bir sistemken, 2002 yılından itibaren başlayan reform hareketlerinin sonucu olarak 2005 yılında ilgili kanun ve daha sonra yönetmelik ve ikincil talimatlar çıkmış ve 2011 yılından itibaren lisanslı depolarda hububat alımına başlanmıştır.
84 FİRMAYA KURULUŞ İZNİ VERİLDİ
2017 yılı itibariyle ilgili Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nın açıkladığı verilere göre, 84 lisanslı depoculuk firmasına kuruluş izni verilmiş ve kuruluş iznini ve lisans alıp tamamlanan 24 firma ile 1,024,000 ton kapasiteye sahip depo kapasitesine ülkemiz sahip olmuştur. Diğer firmaların da kuruluş izni ve lisans işlemlerinin tamamlanmasına müteakip 7,741,000 ton lisanslı depoculuk kapasitesine ulaşılmış olacaktır.
ÇALIŞMALAR TAMAMLANDIĞINDA KAPASİTE 11 MİLYON TONA ÇIKACAK
Hali hazırda TMO'da, Devlet yatırım programıyla başlatılan "Uzun Süreli Kiralama Kapsamındaki Depo''yapımı çerçevesinde 3,000,000 ton kapasiteye sahip ülkemizin çeşitli yerlerinde depo yapımı faaliyetleri ihalesi başlamış, ihalesi tamamlananlar olmuştur. Sonuç olarak ülkemizde lisanslı depoculuğa geçiş süratle gerçekleştirilmektedir. Çalışmalar tamamlandığında ülkemiz 11 milyon tona yakın lisanslı depo kapasitesine sahip olacak.
Her şeyden önce bu lisanslı depoculuk sistemin işlemesi için depoların hububatla dolması gerekir. Öncelikle lisanslı depolarda hububat alımını ve işleyişini ele alacağız.
1) Lisanslı Depolarda Hububat Alımı
Ürününü (Buğday,Arpa vb.) ticaret borsasında satmak isteyen üretici, gerçek veya tüzel kişiler hububat satacağı aracıyla borsaya gelir. Tartım ve numene için sıraya girer.
Araç tartılır ve ürünü temsil etmek ve analizi yapılmak üzere numune alma operatörü otomatik sonda ile numune alınır. Laboratuvara ulaşan numuneden TSE standartlarına göre kalite ve sınıflandırılmasına göre analiz yapılır ve araç tartılır.
Belirlenen işlem saatinde borsa salonunda o ürünün ürün cinsi, kalitesi, tahmini kilosu ve laboratuvar analiz bilgileri ekrana yansır. Analiz değerlerine göre alım yapacak alıcı borsa üyelerine, firmalara bir miktar numuneler de verilmek suretiyle oluşacak fiyattan en yüksek fiyat veren alıcının emrini kabul edilerek alım-satım sonlandırılır.
Borsada belirlenen fiyattan ürününü satan gerçek ve tüzel kişi borsa tescil bölümüne geçer, müşterek alım satım beyannamesi ve tescil onayıyla birlikte taraflarca alım-satış kesinleşir. Üretici ürününü alıcı deposuna götürerek teslim eder.
Alıcı ve satıcının, teslim ve teslim alma ile ödeme bakımından yükümlülükleri borsa himayesinde gerçekleşir.
Borsa salonunda TMO da alım yapmakta ve borsa üzerinden hububat alımlarını Lisanslı depoya yapmaktadır. Borsa salonunda TMO'nun fiyatını kabul eden üretici ve Lisanslı depoya hububat alımı;
Borsa salonunda TMO görevlisinin verdiği ön fiyatı kabul eden üretici, borsa tescil birimine gider, numunesini alır ve Lisanslı depoya ürün dolu aracıyla gider.
Lisanslı depoda alım için her şey baştan başlar.
Ürünü temsilen otomatik sonda yardımıyla numune alınır, laboratuvarda yetkili sınıflandırıcı tarafından ürün fiziksel ve kimyasal analiz edilir.
Analiz sonrası çıkan verilerle lisanslı depoda bulunan TMO yetkilisince nihai fiyat tespit edilir. Üretici veya şirketin onayına sunulur.
Üreticinin onayıyla ve fiyatı kabul etmesiyle birlikte alım gerçekleştirilmek üzere Muhasebeye yönlendirilir.
Lisanslı depo Muhasebesince üreticinin bilgileri girilerek Elektronik Ürün Senedi (ELUS), Ürün teslim makbuzu oluşturulur. Kantar, depo belgesi hazırlanır ve ürün lisanslı depoya alınır.
Lisanslı depoda alımdan sonra Ürün bedelinin ödenmesi;
Ürün miktarını ve niteliğini gösterir ELÜS ler için TMO ve Borsanın belirlediği günlerde, Borsada ELÜS seansı alım-satımı açılmaktadır.
Seansta alım ve satış emirleri girilerek Ürün TMO mülkiyetine girer ve aynı gün ürün bedeli üretici hesaplarına aktarılır.
Burada önemle belirtmek istediğimiz bir husus var. Üretici Borsaya hiç uğramadan Lisanslı depoya geçerek ürününü satabilmektedir. Tabi burada Borsalarda çok alıcı ve satıcı olduğu için üreticiler bir nevi piyasayı görerek karar vermektedir.
2) Lisanslı Depolarda Ürününü Teminat Göstererek Kredi Kullanımı (ELUS Karşılığı Kredi)
ELÜS, lisanslı depo işletmesince, Elektronik kayıt kurallarına uygun olarak sistem üzerinde oluşturulan elektronik kaydı ifade etmektedir. ELÜS lisanslı depolara teslim edilen tarım ürünleri karşılığında düzenlenir ve depolanan ürünün detayını gösterir. Elüs'lar, Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde elektronik ortamda saklanmaktadır.
Yetkili Ticaret Borsalarından elektronik ürün senetleri satışa çıkarılmaktadır. Mevcut çeşitli bankalar Elüs ile ürününü anlaşmalı lisanslı depo işletmelerine teslim eden üreticilere, nakit ihtiyaçlarım ürünlerini teminat göstererek kredi ve finansman sağlamaktadır. Bankalarca ürün bedelinin %75 ine kadar kredi imkânı ve krediye ait faizin %50 sine kadar devlet tarafından karşılanma imkânı verilmektedir.
Üreticilerimizin arz yoğunluğu nedeniyle oluşan fiyat düşüşlerinden etkilenmemek, finansman sıkıntısı çeken küçük çiftçiler ile ürün sahiplerinin kredi ve finansmanı için bankalarla Elüs karşılığı kredilendirme çalışması, bankalarla yüz yüze görüşülerek örnek kredi çalışması çıkarılmış olup, üreticilerimizin değerlendirmesi ve menfaatine olacağı şüphesizdir.
ELÜS karşılığı kredi için örnek kredi hesaplamaları ve bilgileri için Ziraat Bankası ile yapılan görüşmede;
Elektronik Ürün Senedi (Elüs) Karşılığı kredi faiz oranının yıllık %8 olduğu,
Elüs kredisinin kısa vadeli olduğu, vadenin 9 ay olduğu,
Kredi kullanın üst limitinin 750,000.00 TL olduğu,
Ürün bedelinin %75 ine kadar kredi kullanımının olduğu
Kısa vadeli 9 aylık kredi kullanım süresi dolmadan ürün sahibi kredisini kapatabilmekte, normal bireysel ve konut kredilerinde olduğu gibi erken kapatma cezası vb. adı altında herhangi bir ücret kesilmediği, öğrenilmiştir.
Banka ile yapılan görüşmede bir önceki yılda %13 olan tarım kredisi faiz oranının %8 seviyelerine düştüğü ve bunun da %50 si devlet desteği olarak bu yıl ilk defa lisanslı depolarda Elus alımı için gerçekleştiği anlaşılmıştır. Bu oranlardan gerçekten ürünün arz yoğun olduğu dönemlerde fiyat kayıplarını önlemek adına kredi kullanımının ve ürününün tamamının sonra satılmak üzere değerlendirilmesinin üreticilerimiz adına fiyat kayıplarını azaltacağı düşünülmektedir.
a) Ürünün Teminat Göstererek Kredi Kullanım Aşaması
Ürün sahibi gerçek veya tüzel kişiler ürününü lisanslı depoya teslim sonrası ELÜS belgesini alır.
Elüs karşılığı kredi kullanmak için başka hiçbir belge aranmaksızın ELÜS belgesiyle bankaya müracaat eder.
Bankaca O günün borsa rayiç fiyatı üzerinden Elüs belgesinde belirtilen miktar üzerinden hesaplama yapılır.
ÖRNEK HESAPLAMA
Ürün: Anadolu Kırmızı Sert Buğday 2
Miktan: 50,000 kg
Ürün Borsa Rayiç Bedeli: 1,000.00 TL/TON
1) Ürün Toplam Bedeli 1,000.00 TL x 50 TON = 50,000.00 TL
2) Krediye esas ürün bedelinin %75 i 50.000.00 x %75 = 37,500.00 TL
Ana Para: 37,500.00 TL
Faiz: % 8 fakat %50 si Devlet tarafından karşılandığı İçin %4 Vade: 9 ay
Binde 2 Komisyon bedeli 37,500.00 TL X%02 = 75 TL
+ Kısa vadeli Hayat Sigortası
b) Kredinin Kapatılması
Elektronik Ürün Senedi (Elüs) Karşılığı kredi kullanımında banka Elüs üzerinde bloke koymaktadır.
Eğer vade sonuna kadar beklenilirse bankaca vade sonunda Elüs yine o günkü borsa rayiç değeri üzerinden satılır.
Üreticinin kredi kullanımındaki ürün bedelinin %75 inden sonra kalan %25 ürün bedeli, rayiç bedeldeki artış yada azalışla birlikte hesabına aktarılır.
SONUÇ
Önümüzdeki dönemde lisanslı depoculuk hamlesi tamamlanacağı aşikardır. Tüm ürünlerin lisanslı depolar üzerinden aliminin gerçekleşeceği düşünüldüğünde, üreticilerin ürününü lisanslı depolara bırakması, bu çalışmayla da teşvik edilmesi arzusuyla, özellikle Toprak Mahsulleri Ofisi'nin üstlenmiş olduğu, Merkez bankasının para piyasasındaki rolüne benzer, tarım piyasasında TMO'nun üstleneceği role yardımcı olmasını ümit etmekteyiz.
TARIMDAN HABER
