HABER MERKEZİ / Buğday, dünyada temel gıda maddesi olarak yaygın kullanımı olan bir serin iklim bitkisidir. Türkiye’de tarla bitkileri içinde % 59,2 ile en fazla ekim alanına sahip olan buğday, yüksek bölgeler de dâhil olmak üzere hemen hemen her yerde yetiştirilebilme potansiyeline sahip.
Türkiye 21,8 milyon ton buğday üretim değeri ile bitkisel ürünlerimizin içerisinde % 28,7’lik bir payı bulunuyor. Makarnalık buğdayı, ekmeklik buğdaydan sonra dünya çapında en çok yetiştirilen buğday türü olup, ülkemizdeki üretimi 4,3 milyon ton seviyesindedir.
DURUM BUĞDAYI NEREDE YETİŞTİRİLİYOR?
Makarna ve bulgurun hammaddesi olan durum buğdayı, ülkemizde daha çok nemin sınırlayıcı faktör olduğu yağışa dayalı koşullar altında yetiştiriliyor.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BUĞDAY ÜRETİMİNDE KAYGI VERİYOR!
Türkiye’deki buğdayın ekim alanlarına bakıldığında İç Anadolu Bölgesi’nin ilk sırada olması ve bu bölgenin iklim değişikliğinden çok fazla etkilenecek yerlerden biri olacağı tarımsal üretimin sürdürülebilirliği açısından endişeye neden oluyor.
Bu durum hem su kaynakları noktasında bütün tasarruf tedbirlerinin alınmasını ve hem de suyu daha az kullanan buğday çeşitlerinin geliştirilmesini zorunlu kılıyor.
Türkiye’nin son yıllarda buğday ekim alanları 2018 yılına kadar azalmış olmasına karşın; bu yıldan sonra günümüze kadar fazlaca bir değişim yaşanmadı. Çİzelge 2'de bu durum net bir şekilde görünüyor.
TÜRKİYE'DE BUĞDAY VERİMİ NE KADAR?
Ekim alanlarının son yıllarda yatay bir seyir izlediği ancak verimin arttığı dikkati çekiyor. Buğday verimimiz 2000 yılında 229 kg/da iken, 2023 yılında 322 kg/da ulaştı. Verimdeki bu artışlarda; buğday ekim alanlarının verimsiz alanlardan çekilmiş olması, yüksek verimli buğday çeşitlerinin üretimdeki paylarının artması, mekanizasyonun daha bilinçli yapılması, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde sulunan alanlarda buğday tarımının artması, yüksek verimli çeşitlerin ve sertifikalı tohumluk kullanımının artmasının yanında yetiştirme tekniği uygulamalarındaki olumlu gelişmelerin büyük katkısı olduğu düşünülüyor.
BUĞDAY ÜRETİMİNDE LİDER İLLERİMİZ HANGİLERİ?
Ülkemizde buğday yetiştiriciliği genel olarak kuru tarım alanlarında yapıldığından yağış dağılımındaki değişimler üretimde de önemli dalgalanmalara neden oluyor. 2023 yılında Türkiye buğday üretimi bir önceki yıla göre %12,6 artarak 22 milyon ton seviyelerine ulaştı. 2022/23 üretim yılında buğday ekim alanı yönünden Konya ili ilk sırada yer alırken, Ankara ikinci sırada, Şanlıurfa üçüncü sırada yer aldı. Buğday ekim alanında önemli paya sahip olan diğer iller ise; Yozgat, Diyarbakır, Sivas, Tekirdağ, Mardin, Kayseri, Çorum olarak sıralanmaktadır. Bu iller Türkiye buğday üretiminin yaklaşık olarak yarısını karşılıyor.
MAKARNALIK BUĞDAY EN ÇOK NEREDE YETİŞTİRİLİYOR?
Makarna, bulgur ve irmiğin ham maddesi olan makarnalık buğday, dünyada kışlık olarak sadece Akdeniz iklimine sahip bölgelerde yetiştiriliyor. İklim ve toprak istekleri yönünden ekmeklik buğdaya göre daha seçici olması nedeniyle, dünyada makarnalık buğday üretimi kısıtlı bir alanda yapılıyor. Türkiye makarnalık buğday üretimi için uygun ekolojik koşullara sahip olup, 2023 yılında 4,3 milyon tonluk üretimi ile dünyada önemli makarnalık buğday üretimi yapan ülkeler (AB ülkeleri- başta; İtalya, Kanada, Türkiye) arasındadır.
MAKARNALIK BUĞDAY ÜRETİMİNDE SON DURUM NEDİR?
Türkiye’de son yıllarda ekmeklik buğdayda olduğu gibi makarnalık buğday ekilişleri durağan bir seyir izliyor. 2016 yılında yaklaşık 1,24 milyon hektar olan makarnalık buğday ekim alanları 2023 de 1,26 milyon hektar olarak gerçekleşti. Son yıllardaki makarnalık buğday üretimi de yıllık yağış rejimine bağlı olarak 3,15-4,3 milyon ton arasında değişmiş, verimler de yıllara göre farklılık gösterdi. Çizelge 3'de bu durum net bir şekilde görülüyor.
BÖLGELERE GÖRE BUĞDAY ÜRETİM RAKAMLARI!
Bölgelere göre buğday üretimimize bakacak olursak yıllar itibariyle az değişiklikler olsa da; buğday ambarı olarak isimlendirilen İç Anadolu Bölgesi; ekmeklik buğday üretiminde %33-35, makarnalık buğday üretiminde ise %36-39 pay ile ilk sırada alıyor.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi ise ekmeklik buğday üretiminde %14-16 ve makarnalık buğday üretiminde ise %38-42 pay ile ikinci sırada bulunuyor. Yüksek verimlerin elde edildiği Marmara Bölgesi de ekmeklik buğday üretimimizin %14-16’sını karşılıyor.
BUĞDAYDA TÜRKİYE'NİN YETERLİLİK ORANI NEDİR?
Tahıl ürünleri toplamı için 2022-2023 piyasa döneminde yurt içi üretimin yurt içi talebi karşılama derecesi (yeterlilik derecesi) %92,3 olarak gerçekleşti. Toplam tahıl üretiminde en büyük paya sahip olan buğdayın yeterlilik derecesi %95,9 (makarnalık buğdayda %181, diğer buğdaylarda %86,4) olarak gerçekleşti.
Yıllar itibariyle buğday dışalımında bir artış olduğu 2021-2022 döneminde 9 milyon ton olan buğday dışalım miktarımız 2022/2023 döneminde 12 milyon tona çıktı. Dışarıdan alınan buğdayın yaklaşık %70'i işlenerek dahili işleme rejimi (DİR) kapsamında özellikle un ve makarna olarak yeniden ihraç ediliyor.
UN, MAKARNA VE BULGURDA TÜRKİYE EN BÜYÜK İHRACATÇI KONUMDA!
Türkiye'nin buğday ihracatı ağırlıklı olarak un, makarna ve bulgurdan oluşuyor. Ülkemiz dünyanın önde gelen un ihracatçısı ve en büyük makarna ihracatçılarından biridir. Türkiye un ve makarna yanında önemli miktarda (yaklaşık 250 bin ton) bulgur ihraç ediyor. Bulgur ihraç ettiğimiz başlıca ülkeler arasında Irak, Suriye ve Almanya geliyor.
Türkiye buğday ve buğday ürünleri ihracatının büyük bir kısmını buğday unu ve makarna ihracatı oluşturuyor. 2022/23 pazarlama yılı verilerine göre toplam buğday ve buğday ürünleri ihracatının %61,7’sini buğday unu, %22,5’ini makarna, %8,1’ini bisküvi, %4,9’unu buğday, %2,8’ini bulgur-irmik ve %0,03’ünü buğday nişastasının oluşturduğu bildirildi.
Türkiye’de 2022 yılında yaklaşık olarak 3 milyon ton un, 1,3 milyon ton; makarna dışsatımı yapılmış, bu mamul maddelerin dışsatım karşılığında 2,4 milyar dolar gelir sağlandı. 2023 yılında ise toplamda 5 milyon ton dışsatım değeri 1,6 milyar dolar şeklinde gerçekleşti.
TÜRKİYE UN İHRACATINDA BİRİNCİ, MAKARNA İHRACATINDA İKİNCİ SIRADA
Türkiye dünyada un dışsatımında ilk sırada, makarna dışsatımında ise, İtalya’nın ardından ikinci sırada yer alıyor. 2023 yılı Ocak - Aralık döneminde makarna ihracatı bir önceki yılın aynı dönemine göre miktar olarak %0,67 oranında artarak 1,35 milyon tona yükselirken, değer olarak %-5,92 oranında azalarak 905,5 milyon dolara düştü.
2023 yılında miktar olarak en fazla ihracat 224 bin ton ile Somali’ye yapılırken bu ülkeyi sırasıyla Venezuela ve Togo takip etti. Değer olarak ihracatta ilk sırada 142 milyon dolar ile Somali yer alırken ikinci sırada Venezuela üçüncü sırada ise Japonya yer aldı.
TÜRKİYE'DE BULGUR ÜRETİM RAKAMLARI!
Türkiye’de bilgisayar destekli modern teknolojilere sahip fabrikalarda yılda yurt içinde 1 milyon ton bulgur ve 300 bin tonda ihracatta olmak üzere toplamda 1.300.000 ton bulgur üretiliyor. Ayrıca son yıllarda ülkemizin her noktasına yayılan ve etsiz çiğ köfte olarak kırmızı ekmeklik buğdaydan yapılan bulgur üretimi 50 bin tonu buluyor.
Toplamda ülkemizde 1.350.000 ton bulgur üretimi bulunuyor. Türkiye’de yıllık bulgur tüketimi ortalama kişi başı yaklaşık 12 kg olup tüketim doğu bölgelerinde daha fazla batı bölgelerinde daha azdır. Yıllık ihracatımız 300.000 ton ve ülkemize yaklaşık 180 milyon $ döviz kazandırıyor. 70’in üzerinde ülkeye bulgur ihracatı yapılıyor.
TÜRKİYE KALİTELİ BUĞDAY İHTİYACINI İTHALATLA KARŞILIYOR!
İhracat yaptığımız ilk 10 ülke; Irak, Suriye, Lübnan, Almanya (Avrupa birliği ülkeleri), Libya, Sudan, Somali, Mısır ve Ürdün’dür. Türkiye, en çok buğday üreten ülkeler arasında yer almasına rağmen aynı zamanda en çok buğday dışalım yapan ülkeler arasında bulunuyor.
Türkiye’de üretilen buğdayların önemli bir kısmının sanayicilerin taleplerini karşılayacak kalitede olmaması nedeniyle kaliteli buğday ihtiyacı yurt dışından karşılanıyor.
