Çiftçilerimizin dertlerine deva olacak bir bitki: Şeker Sorgumu

Şeker sorgumu (Sorghum bicolor (L.) Moench), yüksekliği 3 ila 5 m arasında değişen bir bitkidir. Yüksek fotosentez oranı nedeniyle sadece “yüksek enerji mahsulü” olarak bilinmekle kalmaz, aynı zamanda kuraklık direnci, su baskınına tolerans, tuzlu-alkali direnci ve geniş uyum yeteneği gibi özelliklerinden dolayı “mahsuller arasında deve” olarak da anılır. Tatlı sorgum, silaj yapımı, alkol üretimi, enerji, ve tahıl mahsulü olarak kullanılabilen çok yönlü bir mahsuldür (1-3). Şeker sorgumu yeşil ot verimi 32- 112 ton/ha kuru ot verimi de 15- 25 ton/ha civarında olan ve girdi maliyetleri de oldukça düşük bir tarla bitkisidir (4).

Prof. Dr. Mustafa Erayman, şeker sorgumu tarımının ülkemizde yaygınlaştırılmasıyla ilgili olarak önemli bir makale kaleme aldı. Eryaman, makalesinde bu bitkinin üretiminin yaygınlaşması hem çorak veya marjinal tarım alanlarının değerlendirilmesi hem de daha az gübre ve su kullanımıyla tarım, hayvancılık ve enerji sektöründe milli ekonomiye büyük katkılar sağlayacağına vurgu yaptı.

Yaklaşık 4000 şeker sorgum çeşidi dünya çapında dağılmıştır [5], bu da bölgesel olarak spesifik, yüksek verimli çeşitler geliştirmek için önemli bir genetik varyasyona işaret etmektedir [6].

Yaklaşık yüzün üstünde ülkede 50 milyon hektara yakın alanda şeker sorgumu ekilmektedir (7). Ancak ülkemizde sorgum ekimi yok denecek kadar azdır. Oysa yarı kurak ve marjinal alanlarda da yetişebilen şeker sorgumu hem kaba yem hem de enerji ihtiyacımıza çözüm olacak bir bitki olabilir. Enerji bitkisi olarak şeker sorgumu şeker kamışı ve mısırdan çok daha verimli olduğu bilinmektedir ve bu konuda dünya çapında çalışmalar yapılmakta olup çok zengin bir literatür kaynağı vardır (4). Ancak bu makalemizde konumuz hayvancılık odaklı olduğu için şeker sorgumunun üretimini yem bitkisi bağlamında ele alacağız. Enerji bitkisi olarak şeker sorgumunu başka bir makalemizde değerlendirmek daha doğru olacaktır.

ŞEKER SORGUMUNUN TOHUMLUK MALİYETİ

Öncelikle çiftçimiz neden ülkemizde şeker sorgumu ekimi yaygınlaşmalı bunun üzerinde duralım. Bunu yaparken de tabi ki diğer rakipleriyle kazanç ve kalite karşılaştırması yapman daha doğru olacaktır. Her şeyden önce mısır tohumları daha çok yurt dışı menşeli firmalar tarafından üretilip, satış ve pazarlaması yapılmaktadır ve üretimi oldukça maliyetlidir. Şeker sorgumu tohumluk maliyeti mısırın 1/3’ü kadardır.

TÜRKİYE'NİN HEMEN HER BÖLGESİNDE YETİŞTİRİLEBİLİYOR

Şeker sorgumu Doğu Afrika merkezli olup ilk kültüre alınan bir bitkilerden biridir ve şu anda en çok yetiştirilen 5 bitkisel üründen birisidir. Ilıman iklim bitkisi olmasına rağmen Avrupa’dan Asya’ya, Güney ve Kuzey Amerika’dan Avustralya’ya kadar geniş bir coğrafyada yetiştirilmektedir. Çimlenmesi için 20 °C sıcaklık yeterli olup 3- 5 ay içinde ot veya dane için yetiştirilebilmektedir. Bu nedenle ikinci ürün olarak ta yetiştirilmesi mümkündür. Bu da ülkemizin hemen her bölgesinde yetişme mevsimi aralığına sahip olduğunu göstermektedir.

ŞEKER SORGUMU DAHA AZ GÜBRE VE SUYLA YETİŞEBİLİYOR

Yaptığımız üretim maliyet analizlerinde şeker sorgumundan elde edilen kazanç ülkemiz şartlarında üretim giderlerinin yaklaşık iki kadar bulunmuş olup en kazançlı tarla bitkisinden daha kârlı bir ürün olduğu tespit edilmiştir. Çünkü Şeker sorgumu daha az su ve gübre ile yetişebilmektedir. Verilen fazladan su ve gübreyi de çok iyi değerlendirmekte verim ve kalitesi artmaktadır.

HAYVAN YEMİ OLARAK YÜKSEK KALİTELİ SİLAJ İMKANI VERİYOR

Şeker sorgumu hayvan yemi kalitesi olarak çok yüksek kaliteli silaj sunmaktadır. Şeker sorgumunun bir diğer avantajı da otlatılabilmesi ve yeşil ve kuru ot olarak rasyona alınabilmesidir. Özellikle mısır çiftçileri silaj kalitesi söz konusu olunca ne kadar da mısır ve sorgum farklı olsa da haklı olarak besin değeri karşılaştırması yapmak istemektedirler. Karşılaştırmalarda ilk sorulan da nişasta değerleridir. Şunu belirtmek gerekir ki bu değerler yetiştirme şartları ve çeşit özelliğine göre de değişmektedir.

Mısır nişasta değerleri dolayısıyla sindirilebilirlik sorguma oranla daha fazla olduğu bir gerçektir. Ancak çok fazla nişasta ve sindirilebilirlik oranı da hayvanların rumenlerinde sıkıntılar oluşturabilmekte, asidosiz gibi hastalıklara yol açabilmektedir. Buna karşın, şeker sorgumu %15-18 gibi yüksek oranda fermente edilebilir şekerler (çoğunlukla sukroz, glukoz ve fruktoz) içermektedir bu da sorgumun hiçbir katkı maddesine (inokulant bakteriler vb.) gerek kalmaksızın çok kısa sürede (3-5 gün) silaj haline gelebilmesi demektir ki bu da mısır silajı için geçen sürenin neredeyse ¼ ü kadardır. Şeker sorgumu silajı hava almaya da oldukça dayanıklı olup uzun süre bozulmadan veya küflenmeden kalmakta böylelikle hayvanlar toksik zehirlenme yaşamamaktadır.

ŞEKER SORGUMU BESLEMEDE TEK BAŞINA DA KULLANILABİLİR

Şeker sorgumu silajı hayvanların beslenme dönemleri dikkate alınarak tek başına da kullanılabilir. Bunun yanında şeker sorgumu silajının çok daha ucuza mal olması nedeniyle mısır silajı ile yarı yarıya karıştırılması ile de verim ve kalite kaybı olmadan büyük bir kazanç sağlayacaktır (8). Diğer yandan bazı çiftçiler şeker sorgumu silajı içerisine nişasta değeri yüksek mısır, arpa vb. kırması katmakta ve yine verim ve kalite kaybı olmadan kazançlı bir rasyon yapmaktadırlar (9). Daha önce yapılan bir İzmir bölgesinde yapılan 3 yıllık bir çalışmada elde edilen silaj değerleri Tablo 1.’de sunulmuştur (10). Bu tablodaki değerler dünyada yapılan diğer benzer çalışmalarla da uyumludur ve birçok çalışmada da sorgum silajının çok yüksek kalitede olduğu belirtilmiştir.

Silajlık mısıra diğer bir alternatif olarak fil otu olarak ta bilinen maralfalfa bitkisi sık sık gündeme gelmekte bu otun dekara 40 ton yeşil ot verimi verdiğine dair rivayetler de duymaktayız. Ancak literatürlere bakıldığında dünyanın hiçbir yerinde bu verim potansiyelinin yer almadığı görülmüştür. Ekonomik ömrü 20-30 yılı bulan çok yıllık maralfalfa bitkisi tohumla üretilmediği sadece kök ve sürgün parçaları kullanılarak üretildiği için önemli bir tedarik sorunu yaşanmaktadır. Maralfalfa otunun kaba yem değeri ve yetiştirme şarları açısından mısır ve şeker sorgumu kadar değerli ve kolay olduğunu söylemek zordur.

Maralfalfa konusunda da EŞREF ŞEKERLİ firma olarak AR-GE çalışmaları yapmaktadır fakat otun 4-5 yılda verim potansiyelini yakalaması nedeniyle bu çalışmalarımızın uzun zaman alacağını da belirtmek gerekir.

Şeker sorgumu tohumu için en önemli tedarikçi olarak EŞREF ŞEKERLİ Firması büyük gayretler göstermektedir tıpkı reygrasta olduğu gibi. Son beş yılda reygrasın ekim alanı 5 bin dekardan 165 bin dekara çıkmasında Eşref ŞEKERLİ ’nin kişisel gayretleri birçok çiftçimize kazanç sağlamıştır.

Aynı gayretler şeker sorgumunda da gösterilmektedir ve İnşaallah bu gayretler çiftçimize ve ülke ekonomisine büyük katkı sağlayacaktır. EŞREF ŞEKERLİ firma olarak satış ve pazarlamadaki başarısında en önlemli unsur AR-GE ekibinin dünya çapında bilimsel çalışmaları yakinen takip etmesi ve bu bilgileri hem firma içi hem de sosyal medyada paylaşmasıdır. Şeker sorgumu da son yıllarda yem değeri ve enerji kaynağı bakımından dünya çapında büyük dikkat çekmektedir.

Bu bitkinin üretiminin yaygınlaşması hem çorak veya marjinal tarım alanlarımızın değerlendirilmesi hem de daha az gübre ve su kullanımıyla tarım, hayvancılık ve enerji sektöründe milli ekonomimize büyük katkılar sağlayacağı açıktır. Şunu da ayrıca belirtmek gerekir ki Tarımdanhaber.com’un şeker sorgum u gibi birçok alanda oluşturmaya çalıştığı farkındalığı diğer medya kuruluşlarının da göstermesi ülke kalkınması ve sosyal barış açısından son derece önemlidir.

Sonuç olarak şeker sorgumu çok eski bir kültür bitkisi olmasına karşın birçok ülke bunun değerini yeni keşfetmektedir. Ilıman iklim kuşağında hemen her toprak şartlarında yetişen, danesinden sapına kadar her parçasından yararlanılan şeker sorgumunun ülkemiz çiftçileri ve enerji sektörü için de önemli bir potansiyel olduğu bir gerçektir. Şeker sorgumuna verilecek her türlü destek ülke ekonomimizin kalkınması yolunda önemli bir adım olacaktır.

Tablo 1. Şeker Sorgumu Silaj Değerleri

KAYNAKLAR

1. Blümmel M, Rao SS, Palaniswami S, Shah L, Reddy BVS. Evaluation of sweet sorghum [Sorghum bicolor (L.) Moench] used for bioethanol production in the context of whole plant utilization. Anim. Nutr. Feed Technol. 9, 1–10 (2009).

2. Ratanavathi CV, Dayakar Rao B, Seetharama N. Sweet Sorghum Stalk: A Suitable Raw Material for Fuel Alcohol Production. National Research Center for Sorghum, Andhra Pradesh, India (2003).

3. Shukla GK, Gupta SK, Singh L, Rao SS, Rathavathi CV, DayakarRao B. Successful pilot production of bio-ethanol from sweet sorghum in sub-tropical India. Jowar Samachar 2, 1 (2006).

4. Bellmer, D., Huhnke, R., Whiteley, R., & Godsey, C. (2010). The untapped potential of sweet sorghum as a bioenergy feedstock. Biofuels, 1(4), 563-573.

5. Grassi G, Tondi G, Helm P. Small-sized Commercial Bioenergy Technologies as an Instrument of Rural Development. Biomass and Agriculture: Sustainability, Markets and Policies. OECD Publication Service, Paris, France, 277–287 (2004).

6. Furbank RT, von Caemmerer S, Sheehy J, Edwards GE. C4rice: a challenge for plant phenomics. Funct. Plant Biol. 36, 845–856 (2009).

7. Sakellariou-Makrantonaki M, Papalexis D, Nakos N, Kalavrouziotis IK. Effect of modern irrigation methods on growth and energy production of sweet sorghum (var. Keller) on a dry year in Central Greece. Agric Water Manage;90:181–9 (2007).

8. Podkówka, Z., & Podkówka, L. (2011). Chemical composition and quality of sweet sorghum and maize silages. Journal of Central European Agriculture.

9. Jalajakshi, K., Reddy, Y. R., & Prasad, R. V. (2018). Effect of feeding sweet sorghum silage with or without supplementation on nutrient digestibilities and performance in Nellore brown ram lambs. Indian Journal of Animal Research, 52(5), 724-729.

10. Geren, H., Kır, B., & Kavut, Y. T. (2019). Farklı Biçim Zamanlarının Tatlı Darı (Sorgum Bicolor Var. Saccharatum) Çeşitleri Üzerinde Verim ve Bazı Yem Kalite Unsurlarına Etkisi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 56(2), 249-255.

Çiftçilerimizin dertlerine deva olacak bir bitki: Şeker Sorgumu

1 ton buğday kaç lira? Güncel buğday, arpa ve mısır fiyatları...

TMO eski Genel Müdürü Kemaloğlu'ndan 2024 yılı hasat dönemine yönelik değerlendirme!

Tarım Bakanı İbrahim Yumaklı'dan yeni hasat sezonu ve TMO'nun hazırlıklarına yönelik açıklama!

Muhtar, mühendis ve siyasi abilerin üretim başarısı Hüyük Çileği AB coğrafi işaret tescili yolunda!

Halen geçen yılın prim desteğini alamayan çiftçi var! 1000 lirada 20 litre kaybetti!

TZOB buğdayın kilogram maliyetini hesapladı: 10,87 TL!

Gübre sektörünün duayen ismi Kadir Yiğit haftalık yazıları ile Tarımdan Haber’de!

New Holland zirai tarım ekipman fiyatlarına zam yapmadı!

Gübrenin Mercedes'i DAP fiyatı artmayınca organomineral gübre satışları bıçak gibi kesildi!

Tarım Kredi'de telaş başladı! Gazeteci Osman Diyadin'den dikkat çeken Hüseyin Aydın paylaşımı!