Zamanında gelmeyen 10 para, etmez 5 para…
Ahmet Amca’nın sözüyle ülkemiz çiftçisinin gerçeği!
Ahmet Amca’nın bu sözü, çiftçimizin tarımsal desteklerle ilgili yaşadığı hayal kırıklığını özetliyor. Zamanında gelmeyen, yetersiz ve plansız destekler, çiftçinin alın terini değersizleştiriyor.
Türkiye, 2025’te derin bir enflasyon ve geçim kriziyle boğuşurken, Orta Vadeli Program (OVP) ve Tarım ve Orman Bakanlığı’nın politikaları çiftçiyi daha da zor bir geleceğe sürüklüyor.
****Enflasyon ve Gıda Fiyatlarındaki Artış: Çiftçinin ve Vatandaşın Sırtındaki Yük
**TÜİK, Ağustos 2025’te yıllık enflasyonu %32,95, gıda enflasyonunu %33,28 olarak açıklarken, ENAG %65,49, İTO %40,84, Türk-İş ise gıda enflasyonunu %40,68 olarak bildiriyor.
Ekmek %8,1, çay %5,2, yumurta %4,9 zamlandı.
Asgari ücretin reel değeri %21,5 eriyerek 17.352 TL’ye düştü, açlık sınırı ise 27.111 TL’ye çıktı.
**TÜİK’in düşük gösterdiği enflasyon, hükümetin “dezenflasyon” söylemini desteklese de, ENAG, İTO ve Türk-İş rakamları halkın ve çiftçinin hissettiği ekonomik yükü ortaya koyuyor. Çiftçi, gübre, yem ve mazot gibi girdilerdeki fiyat artışlarıyla üretim yapamazken, vatandaş sofrasına ekmek koyamıyor. Hükümet, bu çelişkili verilere karşı somut bir çözüm sunmuyor.
****Orta Vadeli Program: Çiftçiyi Unutan Plan
**7 Eylül 2025’te Resmî Gazete’de yayımlanan 2026-2028 OVP’ye göre, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 2026 bütçesi 275,2 milyar TL’ye düşerek %37 azaldı. Tarımsal destekler için ayrılan cari transferler ödeneği 173,5 milyar TL, yatırım bütçesi ise 15,2 milyar TL’ye gerileyerek %91 azaldı. Kanunen GSYH’nin %1’i olması gereken tarımsal destekler, yine %1’in altında kaldı.
**OVP, tarımı adeta yok sayıyor. Çiftçiye destek %5 azalırken, sulama ve altyapı gibi hayati yatırımlar %91 kesildi. Bu bütçe, çiftçinin mazot, gübre, tohum gibi temel ihtiyaçlarını karşılayamaz. OVP’nin “idare eder” mantığı, tarımı çöküşe sürüklüyor. Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı’nın bütçeyi revize ettirmesi şart, yoksa 2026’da çiftçi üretim yapamaz hale gelecek.
****Kısaca özetlemek istiyorum.
****Öncelikle, Tarım ve Orman Bakanlığının Bütçesi 2025 yılında 438.122.123.000 TL’dir. Tarımsal desteklemelerin içinde bulunduğu Cari Transferler (05) ödeneği 182.840.688.000 TL’dir. Bu ödeneğin tarımsal destekleme ödenekleri ile ilgili harcama kalemine ayrılan ödeneği 135.073.690.000 TL olmuştu.
****Dün yayınlanan Orta Vadeli Programın “Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri (I Sayılı Cetvel) 2026 Yılı Bütçesi Ödenek Teklif Tavanlarına bakalım.
****Tarım ve Orman Bakanlığının Bütçesi 2026 yılında:
Tarım ve Orman Bakanlığının Bütçesi: 275.158.582.000 TL’dir. Tarımsal desteklemelerin içinde bulunduğu Cari Transferler (05) ödeneği 173.463.812.000 TL’dir. Tarımsal destekleme bütçesi biraz düşük olacaktır.
Tarımsal desteklemeler, “gayrisafi millî hasılanın yüzde birinden az olamaz” hükmüne rağmen diğer yıllar olduğu gibi bu yılki OVP’da tarımsal destekler % 1’in altında kaldı.
****Tarım ve Orman Bakanlığının, 2025 Yılı Yatırım Bütçesi;
Yatırımlarla ilgili, Sermaye giderleri (06) 9.829.397.000 TL ve Sermaye Transferleri (07) 173.940.955.000 TL olup, toplam 183.770.352.000 TL’ dir.
****Dün yayınlanan Orta Vadeli Programın “Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri (I Sayılı Cetvel) 2026 Yılı Bütçesi Ödenek Teklif Tavanlarına bakalım.
****Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri (I Sayılı Cetvel) 2026 Yılı Bütçesi Ödenek Teklif Tavanlarına bakalım.
****Tarım ve Orman Bakanlığının, Yatırım Bütçesi;
Yatırımlarla ilgili, Sermaye giderleri (06) 13.179.220.000 TL (Bunun 2.028.720.000 TL Deprem Bölgesi Ödeneği) ve Sermaye Transferleri (07) 2.051.002.000 TL (Bunun 312.000.000 TL Deprem Bölgesi Ödeneği olup, toplam 15.230.222.000 TL’ dir.
****Tarım ve Orman Bakanlığı: Plansızlık ve Yetersizlik
**Bakanlık, tarımsal üretimi %5 artırmayı, gıda ihracatını 2028’de %10 büyütmeyi ve kırsal kalkınmayı desteklemeyi hedefliyor. Ancak sulama projelerinde geçmişte bütçenin sadece %60’ını kullanabildi. Gıda güvenliği için dijital denetim sistemi planlanıyor, ama KOBİ’lerin altyapısı ve denetim personeli yetersiz.
**Bakanlık, iklim değişikliği, su kıtlığı ve artan girdi maliyetlerine karşı somut çözümler sunmuyor. Sulama projeleri yarım kalıyor, küçük çiftçilere destek ulaşmıyor, bürokrasi hibe ve kredileri zorlaştırıyor. Gıda ihracatı hedefi, soğuk zincir ve liman eksiklikleri nedeniyle hayal. Bakanlık, çiftçinin derdine derman olmaktan uzak.
****Ekonomik Politikalar ve Çiftçinin Geleceği
**Merkez Bankası’nın %24’lük 2025 enflasyon hedefi, mevcut %65,49’luk (ENAG) enflasyonla ulaşılamaz görünüyor. OVP’nin %16’lık 2026 enflasyon tahmini de %17,6’lık kur artışı ile çelişiyor. Kamu harcamalarındaki savurganlık ve adaletsiz vergi sistemi, krizi derinleştiriyor.
**Çiftçi, ekonomik yanlışların bedelini ödüyor. İthal gübre ve yem bağımlılığı, kur artışı nedeniyle maliyetleri uçuruyor. Hükümet, kamu harcamalarını kısarak ve adil vergi reformu yaparak çiftçiye destek ayırmalı. Ancak OVP, ne çiftçiyi ne de yoksulu düşünüyor; sanki erken seçime hazırlık gibi.
****Çiftçi İçin Acil Çözümler
**Tarımsal Destekler: Zamanında ödenen, mazot, gübre ve tohum odaklı destekler artırılmalı. GSYH’nin %1’i kuralına uyulmalı.
**Sulama ve Altyapı: İklim değişikliğine karşı sulama projelerine öncelik verilmeli, bütçenin tamamı kullanılmalı.
**Kırsal Kalkınma: Küçük çiftçilere hibe ve kredi erişimi kolaylaştırılmalı, kooperatifler güçlendirilmeli.
**Gıda Güvenliği ve İhracat: KOBİ’lere teknik destek sağlanmalı, soğuk zincir ve liman yatırımları yapılmalı.
**Şeffaflık: OVP’nin hedefleri ve bütçe kalemleri çiftçiye açıkça anlatılmalı, bilgi kirliği önlenmeli.
****Ahmet Amca’nın dediği gibi, zamanında gelmeyen destek, çiftçiye fayda sağlamıyor. OVP ve Tarım ve Orman Bakanlığı, tarımı ve çiftçiyi öncelik olmaktan çıkardı. Bütçe kesintileri, plansız politikalar ve enflasyonun yükü, ülkemiz çiftçisini üretimden uzaklaştırıyor. Hükümet ve Bakanlık, çiftçinin sesine kulak vermezse, 2026’da sofralar boş, tarlalar ıssız kalacak.
Çiftçimiz bu faturayı ödemeyi hak etmiyor; acil ve gerçekçi yapısal reformlar şart!
**Bundan önceki yazımda; “Bugün sizlerle 2026-2027-2028 Orta Vadeli Programı tartışmak istemiştim. Ancak yayınlanmadı. Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Madde 16’da, “en geç Eylül ayının ilk haftası sonuna kadar” yayınlanır, denmektedir. İlk hafta bitti. Herhalde ikinci haftanın ilk günlerinde yayınlanacaktır, diye yazmıştım.
Sesim duyuldu. Pazar Günü gece 12’den 5-10 dakika önce Resmi Gazete’de yayınlandı.
Önümüzdeki üç yılı kapsayacak yeni orta vadeli programın (OVP) bugün Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz başkanlığında düzenlenen toplantıyla da duyuruldu.
****Kamu, özel sektör, sendikalar, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları “Orta Vadeli Programı” incelemek zorundadır.
Herkes ayağını yorganına göre uzatması gerekiyor.
Bütçesini bilmeyen, OVP bile okumayan, çözüme odaklı olmayan, kamuda üst düzey bürokratların, üniversitelerde dekan ve rektörleri, sendikalarda başkan ve yöneticilerin ve sivil toplum kuruluşlarının başkanlarının sayısı her gün artıyor. Bu sorunda mutlaka çözülmelidir.
Yukarıda belirttiğim nedenlerle, tarım sektörü açısından OVP’dan çok beklentim bulunmamaktadır. Yine de ülkemize hayırlı olsun…
****Ancak, zor bir sonbahar ve 2026 yılı sadece çiftçimizi değil hepimizi bekliyor..