GÜBRELEME: Toprakta eksik olan bitki besin maddelerinin cins ve miktarını tespit ederek gübrelemenin zamanında ve usulüne uygun olarak yapılmasını sağlamaktır. Özellikle gübreleme çalışmaları sonucu uygulanan gübreye bağlı olarak ürünlerde %50’nin üzerinde verim artışı sağlanabilmektedir. Verim artışı yanı sıra, ürün kalitesi üzerindeki etkisini aynı yıl içerisinde göstermesi nedeniyle analizlere dayalı gübre önerileri daha da önemli hale gelmiştir. Gübreleme basit bir tarımsal girdi ya da uygulama olmayıp, son derece dikkat ve özen isteyen, çok yönlü bilgi gerektiren önemli bir teknik uygulamadır. Gübrelemede başarının birinci koşulu, gübreleme ile bitkinin gelişim periyodu boyunca ihtiyacını karşılayabilmek ve bunu sağlarken çevre ve insan sağlığını da dikkate alarak çevre ile barışık dengeli ve bilinçli bir gübreleme yapmaktır.
GÜBRE NEDİR?
Bitkilerin gelişmesini artırmak, verimlerini çoğaltmak ve niteliklerini iyileştirmek için yetiştirilen bitkilere verilen, içerisinde bir veya birkaç bitki besin maddesini bir arada bulunduran bileşiklere gübre denir.
GÜBRELEMENİN YARARLARI NELERDİR?
Toprakların verim gücünü yükselmek ve ürünlerde kaliteyi artırmak,
Toprakta verimliliği sürekli sağlayarak, kazancı da sürekli hale getirmek,
Toprağın fiziksel yapısını (havalanma, su ve besinleri tutma, ısınma vs.) iyileştirmek ve kimyasal yapısını (besin içeriğini artırarak) düzeltmek,
Toprakta mikroorganizma faaliyetini artırarak verimliliğini artırmak,
Bitkilere daha iyi bir gelişme ortamı oluşturmak,
Topraktan çeşitli şekillerde uzaklaşan besinleri toprağa tekrar kazandırmaktır.
GÜBRE KAR GETİRİR Mİ?
Her canlının olduğu gibi bitkilerin de beslenmeye ihtiyaçları vardır. Toprakta mevcut olan besin elementleri her zaman bitkinin ihtiyacını karşılayacak düzeyde olmayabilir. Örneğin sürekli tarım yapılan topraklarda besin maddeleri bitki tarafından sömürülerek, yağışlarla yıkanarak veya gaz şeklinde buharlaşarak kaybolmaktadır. Alınan ürünü artırmak için toprakta miktarı azalan besin maddelerinin toprağa yeniden verilmesi şarttır. Eğer verilmezse birim alandan alınan verim ve dolayısıyla elde edilen kazanç da azalacaktır.
HER BİTKİNİN GÜBRELENMESİ AYNI MIDIR?
Her bitkinin beslenme ihtiyacı aynı değildir. Bu nedenle ne kadar miktar gübre uygulanması gerektiğini saptamak için 3 ana faktör incelenmelidir. Hangi bölgede, Hangi bitki üretilecek ve toprakta ne kadar besin maddesi vardır?
Dengeli ve yeterli gübreleme için, az masrafla en fazla verimi elde etmek esastır. Bu nedenle öncelikle topraktaki besin elementlerinin miktarının belirlenmesi için toprak analizi yapılmalı, bu analiz sonucuna göre, bitkiye ve bölgeye göre verilecek gübre cinsi ve miktarı belirlenmelidir.
GÜBRENİN GELECEK YILA ETKİSİ KALIR MI?
Gübrelerin organik ve inorganik formda oluşuna bağlı olarak gelecek yıla etkileri değişmektedir. Organik gübrelerin etkisi gelecek yıla kalırken, kimyasal gübreler aynı yıl tükenmektedir. Fosfor, demir ve çinko gibi elementleri içeren gübreler yüksek pH ve kireç koşullarında çözünemez bileşikler ve bitkinin alamayacağı forma dönüşerek toprakta kalmaktadır.
GÜBRENİN OLUMSUZ ETKİLERİ VAR MI?
Gübrelemede esas, bitki besinlerinin yeterli, dengeli ve zamanında bitkiye uygulanması olmalıdır. Gerektiği miktarda uygulandığında gübrelerin olumsuz etkileri yoktur. Ancak gereğinden fazla verilecek gübre olumsuz etkide bulunmaktadır.
FAZLA GÜBRE FAZLA ÜRÜN DEMEK MİDİR?
HAYIR! Yeterli gübreleme ile en yüksek ürünü almak amaç olmalıdır. Ayrıca fazla uygulanan bir gübrenin, topraktan diğer besinlerin alımını engelleyeceği unutulmamalıdır. Örneğin bitkinin ihtiyacından fazla miktarda verilen fosforlu gübre verimi daha çok artırmayacaktır. Üstelik fazla verilen fosfor; demir ve çinko gibi diğer elementlerin alımına engel olacak ve verimi düşürecektir. Çünkü bitkinin bu besinlere de ihtiyacı vardır ve alınmazsa bitki gelişimi gerilemekte, verim düşmektedir. Ayrıca aşırı azotlu gübreleme yapıldığında, fazla azot yeraltı sularına ve göllere karışmakta ve nitrat kirliliğine neden olmaktadır. Fazla gübre kullanımı fazla ürün anlamına gelmediği gibi bazen bitkiye zehir etkisi yaparak ürünün azalmasına neden olmaktadır.
GÜBRELEME İLE DAYANIKLILIK ARTAR MI?
Evet! Gübreleme ile daha iyi gelişme sağlayan sağlıklı bitkiler elde edilmektedir. Sağlıklı gelişen bitkilerin ise hastalık ve zararlıların saldırısına dayanıklılığı yüksektir. İyi bitki besleme ile iyi bitki gelişimi sağlanırsa mücadele ve ilaç masrafları da az olacaktır. Ancak gübrelemenin gerektiğinden fazla miktarda yapılması özellikle fazla azotlu gübrelemede bitkilerin direncini azaltmaktadır. Aşırı azotlu gübre verilen bitkilerde kurağa, sıcağa ve hastalıklara dayanıklılık azalmaktadır. En uygun gübre formuna, dozuna ve uygulama yöntemine karar verebilmek için önce ‘toprak analizleri’ yapılmalı ve konu uzmanlarından da gübreleme tavsiyeleri alınmalıdır.
FAZLA GÜBRE, FAZLA ÜRÜN DEĞİL, FAZLA MASRAF DEMEKTİR!
Üretimden amaç birim alandan elde edilen kazancı artırmak iken uygulanan fazla gübre fazla ürün getirmeyeceği için sadece masrafı artırmaktadır. En kazançlı gübreleme için öncelikle topraktaki besin maddesi miktarını bilmek gereklidir. İşte bunun için toprak analizi mutlaka yaptırılmalıdır.
TOPRAĞI ANALİZ ETTİRMEDEN GÜBRE KULLANIRSAK NE OLUR?
Bitkinin ihtiyacından daha az gübre kullanılabilir. Bu durumda bitkiler yeterince beslenemediklerinden iyi gelişemezler, ürün azalır, alınan ürün gübre parasını bile karşılamayabilir. Bitkinin ihtiyacından daha fazla gübre kullanılabilir. Böylece fazladan atılan gübre parası ziyan olduğu gibi, fazla gübre toprağa ve ürüne olumsuz etkiler yapabilir. Bilinçsizce yanlış 108 gübre kullanılabilir. Bu nedenle ürün azalabilir, yatabilir veya kuruyabilir. Verimde bir artış olmadığı gibi, gübreye yapılan masraf boşa gitmiş olur. Toprak analizleri bu amaçla kurulmuş laboratuvarlarda kimyasal yollarla yapılır. Bu analizler sonucu toprağın pH, tuz, organik madde ve bitkiye yarayışlı besin maddesi miktarları ortaya konulmaktadır. Böylece o toprakta yetiştirilecek bitkinin büyümesi ve iyi bir ürün alınması için hangi besin maddesinin eksik olduğu bilindiğinden, topraktaki bu eksiği tamamlayacak miktarda gübrenin atılması en kazançlı olanıdır.
TOPRAK ÖRNEKLERİ NEREDEN ALINIR?
Değişik tarlaların topraklarında farklı miktarlarda bitki besin maddesi bulunmaktadır. Bunun için her tarladan veya parselden ayrı toprak örneği alınmalıdır.
- Aynı tarla içinde, değişik özellik gösteren kısımlar bulunabilir. Toprağının bir kısmı açık renkli, diğer bir kısmı koyu olabilir. Bu renk farklılığı bize tarlanın bu iki kısmında organik madde, demir gibi birçok madde bakımından farklılıklar olduğunu gösterir.
- Tarlanın bir kısmı düz, bir kısmı eğimli olabilir veya tarlanın bir kısmı çorak, diğer bir kısmı nispeten daha verimli olabilir. Eğer aynı tarlanın içinde böyle farklı yerler varsa bu alanlardan da ayrı ayrı toprak örneği alınmalıdır.
TOPRAK ÖRNEKLERİ NERELERDEN ALINMAZ?
- Harman yeri, hayvan yatmış yerlerden, hayvan gübresinin bulunduğu noktalardan
- Sap kök veya yabani otların yığın halinde yakıldığı yerlerden,
- Tarlanın tümsek veya su birikmesi olan çukur noktalardan,
- Dere, orman, su arkı ve yollara yakın arazi kısımlarından,
- Sıraya ekim yapılan ürünlerde sıra üzerinden,
- Binalara yakın alanlardan toprak örneği alınmamalıdır.
TOPRAK ÖRNEĞİ NASIL ALINIR?
Tek Yıllık Bitkiler İçin Tek yıllık bitkilerde gübreleme amacıyla toprak örneği almak için; bir küreğe, alınan toprak örneklerini karıştırmak için bir kaba (kova, leğen, geniş bir naylon) ve temiz bir naylon veya bez torbaya ihtiyaç vardır. Toprak örneklerini içine koyup laboratuvara analize gönderilecek naylon veya bez torba ise 1 kg kadar toprak alabilecek temiz bir naylon olabileceği gibi, aynı büyüklükte yıkanmış çok iyi durulanmış ve temiz bir yerde kurutulmuş bez torbada olabilir.
Örnek alma: Toprak örneği almak için hazırlanan malzemelerle tarlaya/bahçeye gidilir. Parselin bir ucundan girerek öbür ucuna kadar örnekler zikzaklar çizerek alınmalıdır. Tarlayı temsil etmesi bakımından ekilecek alanın her tarafından örnek almaya dikkat edilmelidir.
Tarladan alınan toprak örnekleri bir kovaya konarak ilerlenir ve aynı şekilde örnekleme yapılır. Burada tarladan alınan ve kovaya üst üste koyulan bütün toprak örnekleri iyice karıştırılır (paçal yapılır.) Sonra kova içerisinde iyice karıştırılmış olan topraktan naylon veya bez torbaya 1 kg kadar toprak örneği konur. Bu örnek, homojen özellikteki tüm tarlayı temsil eden tek bir toprak örneğidir.
TOPRAK ÖRNEKLERİNİN HAZIRLANMASI ve ETİKETLENMESİ
Hazırlanmış ve torbalanmış olan toprak örneğinin kime ait olduğunu ve hangi tarladan alındığını belirlemek için yapılır. İyi bir etiketleme yapılmazsa, analiz sonucunun hangi tarlaya ait olduğu bilinmeyecektir. Bunun için bir kağıda kurşun kalemle: - Adı ve soyadı, - Toprak örneğinin nereden alındığı (tarlanın adı veya aynı tarladaki değişik yerlerin adı), - Önümüzdeki ekim döneminde bu tarlaya hangi bitkinin ekileceği, - Geçen yıl bu tarlaya hangi bitkinin ekildiği, - Ek olarak verilecek başka bir bilgi varsa yazılır. Hazırlanan bu kağıt torbanın içine konur ve aynı kağıttan bir tane de torbanın dışına bağlanır.
TARLADA ÖRNEK NASIL ALINIR?
Tarlada toprak örneği alınacak noktaya gelindiğinde;
- Bu yerin toprak örneği alınmaya uygun bir yer olup olmadığı kontrol edilmelidir.
- Eğer bu yer örnek almaya uygunsa toprağın üzerindeki ot, sap gibi şeyler el ile temizlenir.
- Temizlenen bölgede kürek toprağa 20 cm derinlikte (pulluk sürüm derinliği) daldırılır.
- Alınan bu toprak olduğu gibi açılan çukurun hemen yanına konulur.
- Sonra açılan çukur içine kenarlardan toprak dökülmüş ise el ile temizlenir.
- Sonra kürek 3-5 cm kalınlıkta toprak alacak şekilde 18-20 cm derinliğe kadar daldırılır ve yavaşça kaldırılır.
- Alınan örnek kürek üzerinde yalnızca yan taraflarından düzeltilerek kovanın içine konulur. Böylece bir adet toprak örneği alınmış olur.
Yaklaşık 40 dekar tarla için 10-20 adet örnek alınarak kovaya konur ve kovadaki bu topraklar karıştırılarak bir örnek alınır. Toprak örnekleri eğer naylon torbalara konulmuşsa naylonlar birkaç yerinden kalemle delinir. Böylece topraktan çıkacak nemin bu deliklerden uçması sağlanır. Aynı zamanda içine koyduğumuz kağıt etiketin nem dolayısıyla parçalanması engellenmiş olur. Toprak örneği alındıktan hemen sonra laboratuvara gönderilmeyecekse, toprağın evde kurutularak gönderilmesi daha erken analiz sonucu almayı sağlamaktadır.
Çünkü nemli toprağı kurutulmak için belli bir süre bekletilir. Eğer mümkünse alınan toprak örnekleri evde veya uygun bir yerde, oda sıcaklığında, toz almayacak bir şekilde temiz naylon veya dosya kağıtları üzerinde serilerek kurutulup sonra laboratuvara gönderilebilir. Böylece laboratuvarda nemli toprağın kurutulması için geçen süreyi beklemeden toprak analize alınır ve daha erken analiz sonuç raporunun alınması sağlanmış olur.
TOPRAK ÖRNEKLERİ NEREYE GÖNDERİLİR?
Arazinin 5-15 yerinden alınarak 0-20 derinlikten bir kovaya doldurulan ve sonra karıştırılarak (paçal yapılan) torbalara konulan, etiketlenen toprak örnekleri çiftçiler tarafından tek tek veya arazisinden toprak örneği almış bütün çiftçilerin toprak örnekleri toplu olarak Laboratuvarlara götürülür. Bu laboratuvarlar toprak analizlerinde yetkili olan Kamu, Araştırma, Üniversite veya Özel laboratuvarlardır. Analiz sonuçları ile buna göre yapılan gübre tavsiyeleri bir rapor halinde bildirilir.
TOPRAK ÖRNEĞİ ALIRKEN YAPILAN HATALAR NELERDİR?
Gübreleme amacıyla toprak örneği almak gübrelemenin temelidir. Bunun için dikkatli olmak gerekir. Özellikle uygulamada önemli hatalarla karşılaşılmaktadır. En çok yapılan hatalar:
- Toprak örnekleri kürekle 20 cm’ye kadar olan derinlikten alınmayıp toprağın hemen yüzeyinden ve çoğu zaman elle alınmaktadır.
- Alınan toprak miktarı 1 kg kadar değil de 100-150 gr kadar alınmakta ve bu nedenle gönderilen toprak laboratuvarda analize yeterli olmamaktadır.
- Alınan toprak örnekleri uygun olmayan kaplara örneğin o anda bulunan konserve kutularına veya makarna naylonlarına konulmaktadır. Bu durum analiz sonuçlarını etkilemektedir.
- Etiketler kurşun kalemle yazılmayıp tükenmez kalemle yazılmakta ve naylona konup ağzı kapatılınca toprak terleme yaptığından mürekkep bulaşınca etiketteki yazılar okunmaz olmaktadır.
- Topraklar naylon torbaya konulduktan sonra naylon torbalar birkaç yerinden delinmediğinden içine konulan etiketler toprağın neminden dolayı naylon içerisinde ıslanarak parçalanmaktadır.
- Çiftçinin aynı mevkide birden fazla tarlası olduğunda, toprak örnekleri alındıktan sonra etikette hangi toprağın hangi tarlaya ait olduğu belirtilmemekte ve böylece laboratuvara gönderilen topraklar analizleri yapılıp rapor gönderildiğinde çiftçi tarafından tarlalar karıştırılmaktadır.
Çok yıllık bitkilerde örnek almak tek yıllık bitkiler de olduğu gibidir. Tek yıllık bitkilerden farkları toprağın sadece 20 cm derinliğinden (pulluk sürüm derinliğinden) değil toprağın derinlemesine de örnek alınması gerekir. Çok yıllık bitkilerde genellikle 0-20, 20-40, 40-60 cm derinlikten örnek almakla birlikte gerekli görülürse 60-90 veya 90-120 cm derinliklerden de toprak örneği alınabilir. Tabi ki bu derinliklerden toprak örneklerinin alınmasında kürek yeterli değildir. Bu örnekler çeşitli tipte burgularla alınabileceği gibi tarlada bu derinliklere kadar bir çukur (boy çukuru) kazılarak bu çukurun düzgün bir kenarından örnekler alınabilir. Alınan örnekler tek yıllık bitkiler bölümünde anlatıldığı şekilde etiketlenir, torbalanır ve laboratuvara gönderilir.
KAYNAK: TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI / ANKARA GÜBRELEME REHBERİ
