Kiraz, Türkiye ve dünyada taze meyve pazarı için önemli türlerdendir. Bu önem gün geçtikçe artmakta, ıslah çalışmaları ve yeni yetiştiricilik teknikleri hızla geliştirilmektedir. Islah çalışmaları; kendine verimli, kaliteli, farklı dönemlerde olgunlaşan, zayıf gelişen çeşitler ve modem yetiştiriciliğe uygun anaçlara yönelmektedir. Birim alandan alınan verimi artırmak amacıyla yeni dikim sistemleri ve terbiye şekilleri de tanımlanmaktadır.

Kuvvetli gelişen geleneksel çöğür anaçlarına aşılı kendine verimli çeşitlerle daha sık dikim ve değişik terbiye sistemleri ile verim ve kalite artırılmaya çalışılmaktadır. Özellikle son yıllarda dünya kiraz tarımına katılan zayıf gelişen anaçlarla yetiştiricilik gün geçtikçe artmaktadır. Zayıf gelişen anaçlar üzerine aşılı kendine verimi, çeşitlerde kalite ve irilik problemleri oluşmaktadır, özellikle kendine ve bol verimli kiraz çeşitleri kuvvetli anaçlar üzerinde sık dikim uygulamaları ve terbiye sistemleri ile yetiştirilmeleri zorunlu hale gelmiştir. 

Türkiye’de ise halen kiraz tarımının büyük bir çoğunluğu geleneksel metotlarla yapılmakta; budama, terbiye, kültürel bakım işlemleri, anaç ve çeşit seçimi gibi konularda birçok hatalar yapılmaktadır. Kiraz’ın en önemli problemlerinden olan anaç kalem arasındaki aşı uyuşmazlığına dikkat edilmemekte, yeteri kadar tozlayıcı çeşit kullanılmamaktadır.

Dünya kiraz üretimi en son verilere göre 1.827.650 tondur. Bu üretim miktarının yarıdan fazlası ise kuzey yarıkürede yer alan Avrupa ve Asya kıtalarının ülkelerinden sağlanmaktadır.

Elde edilen en son istatistiklere göre (2007) Türkiye’deki kiraz ağaç sayısı 13.832.000 adettir. Ağaç sayısı ve üretim miktarlarında son yıllarda gözle görülür derecede bir artış yaşanmıştır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi olarak kiraz ihracatında yaşanan olumlu gelişmeler göstermektedir. 

Bodur ve yan bodur kiraz yetiştiriciliğinin yapılabilmesi için gerekli faktörler

- Bahçe tesisi yapılacak bölgenin sörveyi ve fizibilitesi,

- Toprak ve iklim koşullarının kiraz yetiştiriciliğine uygunluğu,

- Koşullara göre anaç ve çeşit kombinasyonunun seçimi,

- Çiftçi bilgisi ve tecrübesi,

- Teknik bilgi eksikliklerinin giderilmesi olarak sayılabilir

2. EKOLOJİK İSTEKLER

2.1. İklim

Kiraz ağaçları kış dinlenme döneminde -20, -26°C kış soğuklarına dayanıklıdırlar. Fakat kışın sık sık -20°C ve daha soğuk olan bölgelerde kiraz yetiştiriciliğinin yapılması tavsiye edilmez. Özellikle kış soğukları riski fazla olan bölgelerde gübreleme ve sulama programlarının dikkatli bir şekilde planlanması ve uygulanması gerekmektedir. Kiraz çeşitlerinin büyük bir çoğunluğu düzenli çiçek açabilmek için mutlaka kış dinlenme döneminde 7.2°C’nin altında toplam 1100 - 1700 saatlik bir soğuklamaya ihtiyaç duyarlar. Ayrıca düzenli ve tatminkâr verim alabilmek için çiçeklenme döneminde hava sıcaklıklarının -2 ila -5‘C’nin altına düşmemesi ve havaların yağışsız olması istenir.

2.2. Toprak

Kirazlar  diğer bazı meyve türlerinin aksine toprak yönünde seçicidir. İyi drene edilmiş, derin, verim, havadar, organik madde yönünden zengin toprakları isterler. 

Kiraz yetişticiliğinde kullanılan anaca göre değişmekle birlikte; kumlu-tınlı topraktan kirli-tınlı toprağa kadar birçok toprak  tipinde bahçe kurulabilir. Fakat toprak PH’ınn 6-7 civarında olması istenir. Yüksek oranda kireçli, kumlu ve kıraç topraklarda kiraz bahçeleri kurulmamalıdır. Düzenli ve kaliteli meyve alabilmek için kiraz bahçelerinde sulama şarttır.

3. ANAÇLAR

Kiraz bahçesi kurmada uygulanan ve en güvenilir yöntem aşılı fidan ile yapılan yetiştiriciliktir. Ülkemizde kiraz için son yıllara kadar kullanılan anaçlar, doğada yabani olarak bulunan; kuş kirazı (Prunus Avium) veya idris (Prunus mahaleb) ağaçlarından alınan tohumlardan elde edilen anaçlar olmuştur. Kuş kirazına aşılı ağaçlar daha çok kili-tınlı veya tınlı topraklara dikilmişlerdir. İdris anacına aşılı kiraz fidanları ise kireçli ve daha kurak şartlarda yapılan yetiştiriciliklerde kullanılmıştır. Daha sonra bodur veya yarı bodur klon anaçlarla fidan üretimine geçilmiş ve kullanılan anaç sayısı hızla artmıştır. Bodur veya yan-bodur kiraz yetiştiriciliği yapacak olan kişilerin yoğun bir program kapsamında bu üretim sistemini yürütebileceklerini bilincinde olmalıdır. Diğer klasik anaçlarla yapılan yetiştiricilik uygulmalarının bu sistemle yetersiz kalacağı unutulmamalıdır. 

Enstitümüz bünyesinde halen adaptasyon çalışmaları devam eden anaçlar, Mazzard F 12/1, Mahaleb SL 64, Ma x Ma 14, Gisel-A 5, Weiroot 158 ve Tabel ( Edabriz) dir. Bu anaçlar içerisinde Gisel-A 5, Weiroot 158 ve Tabel (Edabriz) anaçları bodur diğer anaçlar ise yarı-bodur ve kuvvetli gelişme göstermektedirler. Bu anaçların dışında dünyada kullanılan diğer anaçlar ise; Colt, Gisel-A 1, 6,10, Ma X Ma-60, 97, P-HL-A, B, C, Victor, GM-61, GM-79, Argot, Pontaleb ve PIKU-1, 3, 18 ve 167 serilerinin klon anaçları örnek olarak verilebilir. Anaç seçiminde çok dikkatli olunmalı özellikle toprak tipine, uygulanacak kültürel işlemlere ve yetiştirilecek olan çeşide göre anaç seçilmelidir. Kendine verimli çeşitler bodur anaçlar üzerine aşılanmamalıdır (Örnek: Gisel-A 5 / Lapins, Svveetheart, Stella, vd.).

Klon Anaçları

F12/1(Mazzard)

1933 yılında Mazzard çöğürlerinden N.H. Grubb tarafından İngiltere’nin East Mailing Araştırma Enstitüsü'nde selekte edilmiştir. Vejetatif olarak daldırma metodu ile başarılı bir şekilde çoğaltılabilmektedir. Tüm kiraz çeşitleri ile uyuşur. Birçok vişne çeşidiyle de uyuşmasında bir problem yoktur. Tınlı ve killi-tınlı topraklara iyi adapte olur. Bu anaç üzerine aşılanan çeşitler kiraz çöğür anaçlarına aşılananlardan daha kuvvetli olurlar. Kiraz üretiminin yapıldığı nemli alanlarda bu anaç kullanıldığında Dal Kanserine karşı bir mukavemet sağlanmış olur. Ancak bu anacın kökleri Kök Kanseri (Agrobacterıumtumefaciens)’ne karşı oldukça hassastır. (Rom ve Carlson, 1987).

SL-64

1954 yılında Fransa'da M. Thomas tarafından Prunus mahaleb çöğürlerinden selekte edilmiştir. Yeşil çelik, yarı-odun ve ODUN çelikleri ile,vejetatif olarak başarı ile çoğaltılabilmektedir. Tüm vişne çeşitleri ile iyi uyuşur. Ayrıca birçok kiraz çeşidi ile de uyuşması iyidir. Kalkerli alanlara adepte olabilir (Rom ve Carison, 1987). Kurak topraklara da iyi drene edilmiş ağır topraklara da uyum gösterebilir. Mazzard'tan daha küçük taç yapar. (Wvebster ve Schmidt, 1996)

Gisel A Serisi

1965 yılından beri Almanya’da yürütülen çalışmalar sonucu üretilen birçok hibrit anacı kapsayan bir seridir. Bir seri dahilindeki 13 klon Amerika ve Avrupa’da test edilmektedir.

Gisel A5 serisi ( 148/2)

P.carusus x P. Canescens. Melezlenmesi sonucunda elde edilen ve bodur gelişme gösteren bir anaçtır. Almanya Bahçe denemelerinde 5. yıldan sonra F12/1’in yüzde 50 kadar taş genişliği gösterildiği bildirilmiştir. Almanya denemeleri bu anacın ağır killi ve oksijensiz ortamlara uygun olmayacağını göstermiştir. Phytophtora zararı görülmüş fakat PNRSV VEPDV enfeksiyonlarına biraz toleransı olduğu belirlenmiştir. (Webster ve Schmidt, 1996) Ayrıca bu seri içerisinde yer alan ve Gisel A-5 anacından daha kuvvetli gelişme gösteren Gisel A-6 anacın kullanımı da gün geçtikçe artmaktadır. 

Ma x Ma serisi

Ma x Ma klonları Prunus avium tarafından açık tozlanmış 30.000 kadar Prunus mahalep çöğüründen selekte edilmiştir. Bu klonlar içerisinde sadece Ma x Ma 14 anacı yarı-bodur bir anaçtır. Diğer anaçlar (Ma x Ma2, Ma x Ma 60, Ma x Ma 97) yarı-bodur veya daha kuvvetlidirler (Rom ve Carlson, 1987).

Temel büyüme şekli ve yaprak yapısı Prunus avium hibriti olduğunu düşündürmektedir. Amerika'da yoğun dip sürgünü verdikleri halde Fransa’da daha az dip sürgünü vermişlerdir. Ma x Ma 2, 39, 60, 97 phytophtora’ya biraz dayanıklıdır. Killi topraklardaki kondisyonu saf mahalep tipleriyle yarışacak şekilde toleranslıdır. Ma x Ma 14, 39, 60, 97’nin kış soğukları ve kansere mazzard ve colt’dan daha dayanıklı olduğu belirlenmiştir (VVebster ve Schmidt. 1996).

Ma X Ma 14 (Brokforest veya MaxMa delbart 14 )

Serinin en zayıf gelişme gösteren anacıdır. Fransa ve Amerika popülaritesi pek çok anacı yakalamıştır. Michigan denemelerinde üzerine aşılanan kiraz ve Montmorency vişne ağaçlarını küçültmüştür. Ürün fazlalığı sağlamakla beraber Montmorency’de meyveyi küçülttüğü belirtilmektedir. Ma x Ma 14 üzerindeki ağaçların yapraklarında yaz ortasında stres görülmüştür. Bu stres sebebinin ileri dönem uyuşmazlığı olduğu düşünülebilir. Meyve üretiminin başlaması SL-64’den iki yıl daha erkendir. Ağaç büyüklüğü F 12/ 1in %40- 60’ı, SL-64'ün % 60- 80’i kadar olup yarı-bodur gelişme gösterir. Phytophtora ve bakteriyel kansere daha dayanıklıdır (VVebster ve Schmidt, 1996).

Gembloux Serisi

Belçika’da süs bitkisi amacıyla kullanılan 220 tip içerisinden1963’den beri yapılan çalışmalarla seçilen bu klonların orijinleri Japonya’dır. Vejetatif üretilebilme, kiraz ve vişnelerle aşı uyuşması, kültür çeşidinin verim ve büyüklüğüne etkisi, bakteriyel kanser ve diğer hastalıklara dayanımı, dip sürgünü verme eğilimi, toprak ve iklim şartlarına uyumu yönünden uzun yıllar denendikten sonra GM 8, GM 9, GM 61/1, GM 79 klonları olumlu bulunarak Avrupa ve Amerika'da daha yaygın denemeler için kullanıma alınmıştır. GM klonların yeşil çelik ile çoğaltılabilir. GM 79 en iyi Haziran başında; GM 9 ile GM 61/1 daha geç büyüme sezonunda daha başarılı üretilirler (VVebster ve Schmidt, 1996).

Weiroot Serisi

Bu vişne anaçlan Almanya’da selekte edilmiştir (VVeiroot 10,13, 14).Yeşil ve yarı odun çelikleriyle çoğaltılabilmektedirler. İngiltere yapılan denemeler Van, MertonGlory, Merpet’le uyuştuğunu göstermekle beraber; Almanya ve İsviçre denemelerinde bazı çeşitlerle uyuşmazlık gösterdiği bildirilmiştir. Özellikle İsviçre denemelerinde % 20-40 oranında büyük ölümler olmuştur. Ağır toprak (killi, ıslak ve oksijensiz) şartlarının bu problemi oluşturduğu düşünülebilir. Almanya’da Weiroot 53, 72, 158 numaralı klonlar denenerek bu klonların bodur özellik gösterdiği ve iyi ürün verdiği belirlenmiştir. Ancak bunların yetiştiriciliğinde bir desteğe ihtiyaç duydukları belirtilmektedir. Weiroot 158'inde Weiroot 10’dan daha bodur olduğu, erken verime yattığı ve bol ürün verdiği bilinmektedir (Webster ve Schmidt, 1996).

Tabel/Edabriz

İran’dan toplanan (Yabani Vişne) fertlerinden çoğaltılmış ve INRA tarafından Fransa’da selekte edilmiştir. Bölge denemeleri henüz yeterli değildir. Mikro çoğaltma ile de üretilebildiği halde en iyi yarı odun çelikleriyle üretilir. Fransa’daki denemelerde diğer vişne anaçlarından farklı olarak bütün kirazlarla ve Montmorency vişne çeşidiyle iyi uyuştuğu bildirilmektedir. Tabel/ edabriz ağaçları bodurdur. F 12/1 ’in % 15 -20’si kadar bir ağaç oluşturur. Bununla birlikte toprak tipi ve çevre şartları ağaç büyüklüğüne oldukça fazla etki eder. Bazı yer ve şartlarda F 12/1 ’in % 60’ından büyük ağaçlar meydana getirmişlerdir. Ancak Colt ve M a x Ma 14 ağaçlarından her koşulda daha küçük taç oluşturmuşlardır. Üzerlerine aşılanan kirazları erken meyveye yatırırlar, bol ürün verirler, toprağa iyi tutunurlar, az sayıda dip sürgünü verirler. Edabriz, organik madde bakımından zengin, killi- kumlu topraklardan hoşlanır. Kurak ve pH’ın yüksekolduğu topraklarda daha az gelişme gösterir. Phytophthora’ya hassastır (Webster ve Schmidt, 1996).

4. ÇEŞİTLER

Kiraz yetiştiriciliğinde sorunların büyük bir kısmı bahçe kurulurken yapılan hatalardan kaynaklanmaktadır. Tek çeşitle bahçe kurulması, derin dikim, ilk yıllarda budama ve terbiyeye önem verilmemesi gibi hatalar ileriki yıllarda ağaçların verim ve sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. 

Bahçe tesisinde iyi bir planlama yapılmalı ve ilk yıllardan itibaren kültürel önlemler ihmal edilmemelidir. 

Tek çeşitle kiraz bahçesi kurulması yetersiz döllenme ve/veya hiç döllenmemeye neden olduğu gibi, kirazın pazara arz süresini de kısaltmaktadır. Bu nedenle tek çeşitle kiraz bahçesi kurulmamalı, her bahçede 4-5 çeşit yer almalı ve bu çeşitler birbirleriyle uyuşur (birbirini döller)olmalıdır.

Melezleme ve mutasyon ıslahı ile kiraz çeşit sayıları her geçen gün artmaktadır.

Yerli kiraz çeşitlerimizden bazıları; Turfanda, Kırdar, Halil Efendi, Çakır, Edime,Altıparmak, Yakacık, Sapı Kısa, Karabodur, Kara Kiraz ve 0900-Ziraat'dır.

Yabancı çeşitlere örnekolarak; Earty Burlat, Precoce de Bemard, EarlyLory, Casena, Ma-cesse. Vista, Larian, BigarreauJaboulay. CanadaGiant, Noir deGuben, Van, Bmg, BingLory, Bigarreau Napoleon, Bigarreau Gaucher, Techlovan, Lambert, Summit, Lory Bloom, Belge, Nevvmoon, Jubılee, Noble, Merton Late, Kordia, Cnstalina, Regina, Fercer Arcina, Rainier, Francesca ve Ferrovıa verilebilir.

Sayılan tüm bu çeşitler kendine uyuşmaz olup mutlaka tozlayıcı diğer çeşitlerle birlikte bahçe kurulması gerekmektedir. Son yıllarda kendine verimli çeşit sayısının artması ile tozlayıcı çeşide gerek duyulmadan da bahçe kurmak mümkün hale gelmiştir. Bu çeşitlerden bazıları Sunburst, Celeste, Stella, lapins, Swerdheart, İndex, Sandra Rosa, Columbia, Benton, Cashmere, Skeena ve Sonata olarak yetiriştiriciliteki yerlerini almışlardır.

KENDİNE VERİMLİ KİRAZ ÇEŞİTLERİ 

Stella

İlk ticari kendine verimli çeşittir. Kanada'da ıslah edilmiştir, Lambert ve J I 2420 çöğürü atasında yapılan melezlemelerle elde edilmiştir. Ağacı kuvvetli ve dik büyüme eğilimindedir. Yüksek verimlidir, meyvesi geniş ve kalp şeklindedir. Burlat'tan 15 gün sonra olgunlaşır (Bargioni, 1996).

Lapins

Geç dönemdE olgunlaşan, iri ve kaliteli meyvelere sahiptir. Dik gelişen, kendine verimli bir çeşittir (Nugent, 1999). Van x Stella melezlemesi ile Kanada’da ıslah edilmiştir. Ağacı kuvvetli ve dik büyür. Yüksek verimlidir ve erken çiçeklenir. Burlat’tan 25-28 gün sonra olgunlaşır. Meyvesi yuvarlak-kalp şeklindedir. Çatlamaya düşük hassasiyettedir (Bargioni,1996). 

Celeste

Erken olgunlaşan, kendine verimli, Van’dan yaklaşık olarak 5-7 gün önce olgunlaşan bir çeşittir. Meyve sapı kısa, meyvesi Van’a benzer fakat Van kadar tıknaz değildir. Meyve eti koyu renklidir, meyvesi sert, büyüklüğü diğer erkenci çeşitlere göre daha fazladır. 10,7 g meyve ağırlığı ile iri sayılabilecek bir kiraz çeşididir. Lezzeti çok iyi, tadı orta derecededir. Çatlamaya dayanımı iyidir. İki önemli problemi vardır. Bunlardan birincisi raf ömrünün kısa olması ve geleneksel budama ve anaçlar kullanıldığında verimi düşük olmasıdır (Kappel ve MacDonald, 1997)

Early Star

Ağaçları erken ürün vermeye başlamayan bir kiraz çeşididir. Kendine verimlidir, çiçekler meyve tutumuna yönelir, ancak meyve dökümü ile verimi oldukça düşer, bu nedenle çok verimli bir kiraz çeşidi değildir. Erkenci kiraz çeşitlerindendir, Burlat’tan birkaç gün sonra olgunlaşır. Çok tatlı bir kiraz değildir, kuvvetli asit tadı vardır. Meyvesi orta sertlikte, kabuk rengi kırmızıdır (Long, 2000).

Lala Star

Svveetheart ile olgunlaşması çakışır. Sertliği ve tadı iyi olan bu kiraz çeşidinin olumsuz özelliği çok küçük meyveler oluşturmasıdır. Maun kırmızı kabuk rengi ve kırmızı et rengine sahiptir. Yağmurla meydana gelen çatlamaya dayanıklıdır (Long, 2000).

Samba

Ağacı spur ve dik gelişme gösterir, kendine verimlidir. Parlak, kırmızı renkli meyveler oluşturur. Van’dan yaklaşık olarak iki gün sonra olgunlaşır. 11,4 g meyve ağırlığına sahiptir, sert, orta tatlı ve iyi lezzettedir. Çatlamaya dayanımı iyidir (Kappel ve MacDonald, 1997).

lndexTM

İyi kalitede, iri meyveli, tadı çok iyi olan, sertliği yüksek, maun kırmızı renkli bir kiraz çeşididir. Bakteriyel kansere dayanımı Ulster ve Kristin’e benzer. Yağmurdan meydana gelen çatlamaya karşı orta derecede hassastır. Kendine verimlidir ve erken dönemde çiçeklenir (Lang ve ark.,2003).

Sandra Rose

Meyvesi koyu kırmızı renkli, yuvarlak ve hafifçe basıktır. Van’dan yaklaşık üç gün sonra olgunlaşır. Meyve sapı kalın ve kısadır. Meyve kabuğu canlı ve parlaktır, yeknesak renk ve büyüklük oluşturur. Ortalama 11 6 g meyve ağırlığı ile iri meyvelere sahiptir. Kendine verimli ve çatlamaya dayanıklıdır (Kappel ve MacDonald, 1997). Tadı çok iyi olan bir kiraz çeşididir. Sonata ile birlikte, Bing ve Lapins’in arasında hasat edilir. Bu durum ara dönemi doldurma açısından önemlidir (Long ve ark., 2003).

Skeena TM

Son zamanlardaki yetiştiricilikte ilgi gören kiraz çeşitlerindendir. Özellikle Kanadalı üreticiler tarafından tercih edilmektedir. Skeena yaklaşık olarak Lapins'le aynı zamanda veya biraz daha geç olgunlaşır. Tadı iyi ve yüksek kalitededir. Meyveleri iri olup Lapins ile benzer büyüklüklerde hatta biraz daha büyük ancak şekil olarak farklıdır. Meyve oluşumları nispeten gevşek salkım şeklindedir. Ağacı açık gelişir, bu sebeple Lapins’ten daha kolay yetiştirilir. Lapins gibi kendine verimlidir, bu sebeple özellikle Gisela anaçları üzerinde çok fazla meyve tutumu gösterebilir (Long ve ark., 2003).

Sonata

Sandra Rose benzeridir. Hasat görünümü ile çok iri bir kiraz çeşididir. Sertliği ve büyük meyvesi ile pazar dönüşümleri olumludur. Buna rağmen önemli bazı problemleri vardır. Rüzgâr ve don zararı nedeniyle sorun yaşamaktadır. Ayrıca asidik özelliği nedeniyle tadı biraz azdır. Ancak bu durumu ile birçok tüketicinin arzu ettiği çeşittir. Meyve sapı bağlılığı bakımından en uç düzeyde kirazlar kadar yüksek değere sahiptir (Long ve ark 2003). Kendine verimli, ortalama meyve ağırlığı 12.7 g olan, koyu renkli, meyve sapı uzun ve kalın, çatlamaya orta derecede hassas bir çeşittir. Van'dan yaklaşık 7 gün sonra olgunlaşır (Kappel ve MacDonald, 1997). 

Sweetheart 

Çok iyi kalitede, parlak koyu kırmızı renktedir. Meyvesi sert olup orta iriliktedir. Tadı iyidir ve çok geç olgunlaşır. Yayvan formda ağaçlar oluşturur. Her anaç üzerinde erken verime yatar ve yüksek verimlidir. Raporlara göre kışa dayanımı ve bakteriyel kansere hassasiyeti değişkendir. Çatlamaya orta derecede hassastır. Kendine verimli ve orta erken dönemde çiçeklenir (Lang ve ark., 2003). Kanada Summerland’da Van melezlemesıyle elde edilmiştir (Nugent, 1999).

KENDİNE UYUŞMAZ KİRAZ ÇEŞİTLERİ 

Early Burlat

Çok erkenci çeşitlerin en kalitelisi olup, meyvesi yuvarlak-yassı, iri ve 6,4 g ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkte, sert, çok sulu, ince yapılı çok kalitelidir. Ağaçlar çok verimli olup %25 oranında meyve çatlaması yapar. Bu bakımdan olgunluğa yakın dönemde yağış almayan bölgelerde önerilir.

Durona di Cesena

Erkenci, meyvesi yuvarlakça-kalp şeklinde, 6,1 g ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkle, sert sulu ve çok kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup,%3 oranında meyve çatlaması yapar.

Vista

Erken mevsimde olgunlaşan, meyvesi geniş kalp şeklinde, 6,3 g ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkte, sert, sulu, ince yapılı ve iyi kalitelidir. Ağaçları verimli olup, hiç meyve çatlaması yapmaz. Kendisiyle aynı zamanda çiçek açan bütün kirazları döller.

Noir de Guben

Geç mevsimde olgunlaşan, meyvesi yuvarlak şekilli, -5,6 g ağırlığında koyu maun renkli, oldukça sert, gevrek ve çok kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, %6 oranında meyve çatlaması yapar.

Bıgerreau Napoleon

Geç, mevsimde olgunlaşan, meyvesi kalp şeklinde, 6,3 g ağırlığında, donuk varı zemin üzerine canlı karmin kırmızısı renkte, sert, gevrek, sulu kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, %4 oranında meyve çatlaması yapar.

0900 Ziraat

Çok geç mevsimde olgunlaşan, meyvesi geniş kalp şeklinde, iri, 8,2 g ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkli, çok sert gevrek, sulu ve çok kalitelidir. Ağaçları az verimli olup genelde meyve çatlaması yapmaz. Ülkemizde çok yaygın olup “Napolyon” diye de tanınır.

Bigarreau Gaucher

Geç mevsimde olgunlaşan, meyvesi yuvarlak kalp şeklinde 6,3 g ağırlığında hemen hemen siyaha yakın, oldukça koyu kırmız renkli sert gevrek, sulu ve çok kalitelidir. Ağacı verimli olup, %1 oranında meyve çalışması yapar.

Lambert

Çok geç, meyvesi kalp şeklinde, çok iri, 7,6 gram ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkli, çok sert, gevrek ve çok iyi kalitede meyvelere sahiptir. Ağaçları çok verimli ve %18 oranında meyve çatlaması yapar. Bu bakımdan olgunluğa yakın dönemde yağış olmayan bölgelerde önerilir.

Merton Late

Çok geç mevsimde olgunlaşan, meyvesi yuvarlakça, 5,8 gram ağırlığında, donuk sarı zemin üzeri parlak pembemsi-kırmızı renkli, sert, gevrek sulu ve kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, %4 oranında meyve çatlaması yapar.

Bing

Ağacı kuvvetli, genç dönemde dalları dik açıyla çıkar, daha sonra dik yayvan gelişme gösterir. Orta erken dönemde çiçeklenir. Yuvarlağımsı meyveleri geniş-çok geniştir. Meyve kabuğu rengi kırmızı-siyahtır ve çatlamaya hassastır. Meyve et rengi koyu kırmızı ve gevrektir. Meyvesi tatlı ve ortalama %16-20 SÇKM içerir. Olgunlaşma zamanı yaklaşık olarak Burlat’tan 20-25 gün sonradır (Bargioni, 1996).

Van

Ağacı orta kuvvette gelişir. Dik büyüme eğilimindedir. Erken yaşta verime başlar, bol verimlidir. Verimin çok olduğu yıllarda meyve iriliği azalır. Orta dönemde çiçeklenir. Meyvesi açık kırmızı renkte ve serttir. Meyve sapı kısa olduğundan toplaması kolay değildir. Meyvesi Burlat’tan yaklaşık 20 gün sonra olgunlaşır (Bargioni, 1996).

Brooks

Bing’ten 10 gün önce olgunlaşır. İriliği, sertliği ve rengi ile kaliteli bir kirazdır. Meyve eti sert ve gevrektir, et rengi kırmızı ve pembe arasında değişir. Tatlıdır. Çiçeklenmesi ve hasat zamanı EarlyBurlat ve Bing arasındadır. Yağmur çatlamasına hassastır. Tozlayıcı ister (Anonim, 2005 b).

Attika® (Kordia)

Meyvesi iri, sert, maun kırmızıdır ve meyve sapı çok uzundur. Tadı mükemmeldir ve orta geç dönemde olgunlaşır. Kışa dayanımı iyidir. Yağmura orta derecede dayanıklıdır, fakat çiçekleri diğer çeşitlere göre dona karşı daha hassastır. Kendine verimsiz olup 6. uyuşmazlık grubundadır (S3S6) ve orta geç dönemde çiçeklenir (Lang ve ark., 2003).

CavalierTM

Erken olgunlaşan, yüksek kalitede, sert, orta büyüklükte, koyu kırmızı renkli bir çeşittir. Kuvvetli anaçlar üzerinde düşük verimlidir. Klonal anaçlar ile ağaç büyüklüğü kontrol altına alınır, verimliliği artar ve gençlikkısırlığı azalır. Bakteriyel kansere ve kışa dayanımı iyidir. Meyveleri çatlamaya dayanıklıdır. Kendine verimli olmayıp 4. uyuşmazlık grubu (S2S3) içinde yer alır. Orta-erken çiçeklenme sezonuna sahiptir (Lang ve ark., 2003).

Chelan®

Kuzeybatı Pasifik’in erken olgunlaşan önemli çeşitlerindendir. Bing’ten iki hafta önce olgunlaşır. Sertliği, kalp şekli ve iyi meyve büyüklüğü ile Bing'e benzer. Bing’ten önce olgunlaşan en koyu maun kırmızı çeşittir ve yağmur çatlamasına daha az hassastır. Meyvesi sert, tatlı ve % 16-18 SÇKM oranına sahiptir (Anonim 2005 a). Meyvesi orta derecede kalitelidir. Verimliliği yüksek, çatlamaya dayanımı yeterli düzeydedir. Ağaçları küllemeye dayanıklıdır. Kendine verimsiz olup 5. Uyuşmazlık grubunda (S3S9) ve erken dönemde çiçeklenir (Lang ve ark., 2003).

Chinook

Geniş, yuvarlak kalp şeklinde, maun kırmızı renkte, parlak ve Bing’e benzeyen meyveleri vardır. Et rengi orta koyu, yeteri kadar serttir. Bing’ten 4-10 gün önce olgunlaşır. Çatlamaya hassasiyeti Bing’le aynıdır. Düşük asit miktarıyla tatlıdır. Kuvvetli, dik-yayvan gelişen, verimli ağaçlara sahiptir. Kendine verimli değildir. Çiçekleri Bing’ten çok az önce açar. 9. uyuşmazlık grubundadır (S1S4). Küllemeye hassastır (Anonim, 2005 c).

Emperor Francis

Meyve kalitesi alacak kirazlar içerisinde iyidir. Kuzey Amerika'nın doğusundaki yetiştiricilik şartlarına iyi adapte olmuştur. Ağaçlarının soğuk kış koşullarında ve endemik hastalrk şartlar, altında hayatta kalma oranları yüksektir. Çatlamaya dayanımı Rainer'den daha iyidir. Meyvesi orta sezonda Rainer ve White Glıd’dan biraz daha geç olgunlaşır kendine verimsiz olup 3. Uyuşmazlık grubunda (S3S4) yer alır ve orta geç dönemde çiçeklenir.

Hudson

Kalitesi iyi olan, maun kırmızı renkte, sert, iri meyvelere sahip, çok geç olgunlaşan, tadı iyi olan bir kiraz çeşididir. Kış şartlarına uyumu ve bakteriyel kansere dayanımı çok iyidir. Çatlamaya karşı iyi bir performans gösterir. Geç verime başlar. Bu nedenle verimlik sağlamak ve erken yaşta verim almak için yetiştiricilikte klonal anaçlar kullanılması tavsiye edilmelidir. Kendine verimli değildir. 9. uyuşmazlık grubundadır (S1S4) ve geç dönemde çiçeklenir (Lang ve ark., 2003).

Karina

Regina’nın kardeşidir, Hamburg’ta Jork Araştırma İstasyonunda bulunmuştur. İtalyanlara göre Regina’dan daha verimlidir. Sertliği iyi olan ve küçük bir çiçek çukuruna sahip güzel bir kirazdır. Zedelenmelere karşı hassastır. Kordia ile olgunlaşması çakışır ve verimliliği düşüktür (Long, 2000)

Olympus TM

Lambert x Van melezidir. Orta geç sezonda olgunlaşan koyu kırmızı renkli bir kiraz çeşididir. Görünüş olarak Bing’e benzer. Meyvesi iridir ve koyu kırmızı renkli ete sahiptir. Bing’ten 4-6 gün sonra, Lapins’ten hemen önce olgunlaşır. Sertliği çok, tadı ortadır. Yağmur çatlamasına hassasiyeti Bing’ten biraz daha azdır. Ağacı Bing’e göre biraz daha yayvan gelişir.

Gençlik kısırlığı kısa, verimliliği oldukça yüksektir. Çiçeklenmesi Bing’ten birkaç gün sonradır. Bu durum potansiyel ilkbahar geç donlarına karşı bir avantajdır. Kendine verimli değildir. Sam veya Lambert tozlayıcı olarak kullanılmalıdır. Van, HoginavoCristalina çeşitleriyle uyuşmazlık gösterir. Uyuşmazlık Grubu 2 dir ve S1S3 allellerini taşır. Küllemeye karşı hassastır (Anonim, 2005 c).

Rainler

Meyvesi sarı üzerine parlak kırmızı rengi ile albenisi oldukça yüksek bir çeşittir. Oldukça tatlı ve yüksek şeker oranına sahiptir. SÇKM içeriği %17-23’tür. Meyve eti sarı, meyvesi çok sert ve ince dokuludur. Bing’ten sonra olgunlaşır. (Anonim, 2005 a). Yağmurla oluşan çatlamaya karşı orta derecede hassas olan bu kiraz çeşidi orta sezonda olgunlaşır. Kendine verimli değildir ve 9. Uyuşmazlık grubundadır (S1S4). Orta dönemde olgunlaşır (Lang ve ark., 2003).

Regina

Çok iyi kalitede, maun kırmızı renkte ve iri meyveleri vardır. Sertliği yüksektir ve geç olgunlaşır. Soğuğa dayanımı ve yüksek adaptasyon kabiliyeti ile Kuzey Amerika’nın doğusuna iyi adapte olmuştur. Yağmur çatlamasına dayanımı iyidir, fakat kiraz yaprak lekesi hastalığına karşı hassastır. Kendine verimli değildir. 2. uyuşmazlık grubundadır (S1S3) ve geç çiçeklenir (Lang ve ark., 2003).

Schmidt

Orta sezonda olgunlaşan, iyi kalitede, yağmur çatlamasına karşı dayanıklılığı yüksek bir kiraz çeşididir. Geleneksel yetiştiricilikte verimliliği düşüktür, bu nedenle yeni klonal anaçlarla verim denemeleri yapılmalıdır. Kendine verimli olmayan bu kiraz çeyidi 13. Uyuşmazlık grubundadır. (S2s4 ve orta geç dönemde çiçeklenir (Lang ve ark., 2003)

Summit

Meyvesi etkileyici şekilde iri, kırmızı-koyu kırmız, renkte ve kalp seklindedir. Sertliği diğer taze pazar kirazlarından daha azdır. Orta geç dönemde olgunlaşır. Yağmur çatlamasına orta derecede hassastır. Ağaçlarının kışa dayanımı bazı yıllar sınır değerde yer alabilir. Kendine verimli olmayan bu kiraz çeşidi 1. uyuşmazlık grubundadır (S1S2) ve orta qec donemde çiçeklenir (Lang ve ark., 2003).

Sylvia

1988 yılında bu ismi almıştır. Kanada’da ıslah edilmiştir. Meyve tip Lambert/Stella gibidir. Van’dan 7 gün sonra olgunlaşır. Kendine verimli değildir. Koyu kırmızı renkli, sert, iyi lezzette, orta şekerli, ortalama 10,6 g meyve ağırlığına sahip bir kiraz çeşididir. Renk ve irilikte yeknesaktır. Soğuk depolamaya uyumu iyidir ve meyve sapı oldukça kalındır. Çatlamaya dayanıklıdır, çatlamanın görüldüğü yıllarda meyvenin uç tarafında çatlama oluşur. Ağaç, yan kompakt tiptedir. Küçük ölçekli depolama denemelerinde çok iyi depolama kabiliyeti göstermiştir. Avrupa’da güneş yanığına oldukça dayanıklı olduğu belirtilmiştir. Sık bir ağaç tacına sahipti. Çok sık olan ağaç yaprakları yağmur çatlamasının önüne geçebilmektedir. Avrupa’da yoğun kiraz yetiştiricilinde başarılı olmuş ve en geç çiçek açan kiraz çeşitlerinden biridir (Kappel ve MacDonald, 1997). Uyuşmazlık grubu 9'dur (S1S4) ve orta geç sezonda çiçeklenir (Lang ve ark., 2003).

Ulster

Meyvesi koyu kırmızı renkli, orta irilikte, iyi kalitede ve orta sezonda olgunlaşır. Kışa dayanımı iyidir. Meyvesi orta derecede yağmur çatlamasına hassastır. Kendine uyuşmaz olup 3. uyuşmazlık grubundadır. (S3S4). Orta-erken dönemde çiçeklenir (Lang ve ark., 2003).

Cristalina

Bu çeşit Kuzeybatı Amerika’da bazı yetiştiriciler tarafından son bir kaç yıldır üretilmektedir. Bing'den 5 gün daha erkencidir. Meyvesi irice ve yağmur çatlamasına dayanıklıdır. Bununla birlikte son iki yıldır Bing ile birlikte hasat edilmiştir. Tadı hafif olan bir kirazdır. Meyve eti sertliği kabul edilebilir bir sınır olan 286 g/mm’dir. Meyve iriliği, tadı ve sertliğinin korunabilmesi için her yıl düzenli olarak sert bir şekilde budanmalıdır. Meyve sapının kolay ayrılmaması bu çeşidin bir diğer özelliğidir (Long ve ark., 2003).

Primer Giant

Brooks ile birlikte ve yaklaşık olarak Burlat’tan 7-10 gün sonra olgunlaşır. Çok sert ve iri meyvelere sahiptir. Tadı mükemmel ve tatlı-ekşidir. Normal hasat zamanından 7 gün önce hasat edilmiş meyvesi olgun Burlat meyvesinden daha tatlıdır. Bu çeşitte şeker ve tat erken dönemde oluşur. Yağmur çatlamasına hassas olması ve Avrupa’da virüs hastalıkları nedeniyle ağaç ölümleri meydana gelmesi gibi iki önemli problemi vardır. Virüsten ari üretildiği takdirde ilgi görebilecek bir kiraz çeşididir (Long,2000).

Staccato

Kanada şartlarında yüksek kalite gösteren bir kiraz çeşididir. Sweetheart’tan bir hafta daha geç olgunlaşır. Meyvesi iri olup %96’sı 9-sıra kategorisine girer. Tadı kuvvetli ve iyi bir şeker-asit karışımına sahiptir. Sertliği 360 g/mm ile çok sert olarak nitelenebilir. Ancak küllemeye hassastır. Meyve sağlığını korumak kaydıyla yüksek sıklıkta bahçe tesisi yapılabilir (Long ve ark., 2003)

Techlovan

Kordia ile birlikte Çek Cumhuriyetinde geliştirilmiş bir kiraz çeşididir. Meyveleri iri olup Kordia’dan daha büyüktür. Meyve ağırlığı 12 g (9 sıra) dır. Lapins’in hemen öncesinde olgunlaşır. Sert bir kiraz çeşidi olup,çatlamaya hassasiyet yönünden Van’a benzer (Long, 2000).

5. DÖLLENME

Mevcut bahçelerde en önemli problem verim azlığı ve düzensizliktir. Bunun başka nedenleri olmakla beraber yeterli ve doğru dölleyici çeşit dikilmemesi en önemli nedenlerden biridir.

Döllenme kiraz bahçe tesisinde en önemli konudur. Birkaç çeşit hariç, kirazlar kendine uyuşmazdır. Kendine uyuşmazlığın yanı sıra bir de garip uyuşmazlığı söz konusudur. Ekonomik anlamda her 10 çiçecğin 25’inin meyve bağlaması yeterli olabilir. % 25-40 iyi verim %40’dan fazla meyve bağlaması ise mükemmeldir. Uygun şartlarda meyve tutum %70-80 olabilmektedir. 

Bahçe tesis edilirken ana çeşidi iyi tozladığı bilinen çeşitler seçilmelidir. Çiçeklenme zamanlarının çakışması önemli olmakla beraber tek başına bir ölçü değildir. 

Dölleyici çeşit seçimi için bazı noktalara dikkat etmek gerekir. Bunlar;

- Dölleyici çeşit iyi bilinen bir çeşit olmalı,

- Ekonomik değeri olmalı,

- Bölge şartlarına uygun olmalı (pazar istekleri, yağış durumu v.d),

- Bilimsel çalışmalarla belirlenmiş, ispatlanmış bir çeşit olmalı,

- Üretici tarafından benimsenen çeşitler olmalıdır.

Tek bir tozlayıcı çeşit kullanılması uygun değildir. Mümkün olduğu kadar fazla tozlayıcı çeşit dikilmesi ürünü garantilemek açısından önemlidir. Tozlayıcı çeşit oranı 1/9 olarak hesaplanabilmektedir. Ancak bu oranı birçok faktör etkiler .Tozlayıcı oranın belirlemede;

-Çevredeki bahçelerin durumu,

-Çiçeklenme zamanında arı yoğunluğu vb bahçede an olup olmadığı,

-Tam çiçeklenme döneminde bölgenin iklim durumu (don, sis yağmur sürekli rüzgar) gibi hususlar dikkate alınarak dölleyici oranı belirlenmeilidir.

KİRAZ BAHÇESİNDE ARI BULUNDURULMASI ZORUNLUDUR

Kirazlarda döllenmenin büyük bir kısmı arılar tarafından gerçekleştirilmekledir. Bu nedenle kiraz bahçesinde arı bulundurulması zorunlu hale gelmekledir. 3-4 dekar için 1 kovan yeterli olabilmektedir.

Bazı üreticiler döllenme yersizliklerini kimyasal ilaç veya hormanlarla çözme çabası içerisine girmektedir. Tam döllenme olmamış çeçeklerden meyve elde edilmesi mümkün değildir. Bu tip uygulamalarla bazı türlerde meyve eldilebilirse de kiraz çiçeklerinin meyve bağlaması için mutlaka tam döllenmenin sağlanması gerekmektedir. Bu da dölleyici çeşit ile sağlanabilir. 

Bazı hormonların çiçek gözü oluşumunu artırdığı bilinmekle beraber bu döllenme sorununu çözmez. Sorun az çiçek oluşumu değildir. Verimsiz veya az meyve bağlayan ağaçlarda bol miktarda açmakta ancak döllenme olmadığı için meyve oluşmamakta, çiçekler dökülmektedir.

6. BAHÇE KURMA

Kiraz bahçesi kurulacak olan yerde iyi bir toprak hazırlığı yapılmış olmalı, yer ve yöney doğru seçilmelidir. Çeşit seçiminde pazar isteği ve pazarlama şekli yanında bölge ekolojisine uygun çeşitlerin dikkate alınması gerekir. Çeşit seçimi yapılırken çeşitlerin verimlilik durumlarına bakılmalı, eğer çeşit kendine uyuşmaz ise mutlaka tozlayıcıları (dölleyicileri) ile birlikte dikilmelidir 0900-Ziraat ana çeşit olduğunda; Regina, Summit, Octavıa. Kordıa. Lambert. Noble. Bigarreau Gaucher, Merton Late veya Starks Gold çeşitlerinden en az iki tanesi bahçede tozlayıcı olarak yer almalıdır. Tozlayacı olarak seçtiğimiz çeşitler mutlaka ana çeşidimiz ile aynı dönemde çiçeklenmelidir.

Tüm bu uyarılar ışığında kapama kiraz bahçesi kurulacağı zaman mutlaka sağlıklı, ismine doğru, aşılı ve bir yaşlı fidanların kullanılmasında fayda vardır. Anaç olarak bodur anaçlar kullanılmış ise, ağaçlara verilmesi gereken aralık ve mesafeler, çoğu çeşitler için 2,5 x 5 m yarı-bodur veya kuvvetli anaçlar kullanılmış ise 5 x 5 m veya 5 x 7 m önerilmektedir. Bu aralık ve mesafeler anaca, çeşide, toprak şartlarına ve uygulanacak olan kültürel işlemlere göre de değişebilir. Dikim budaması yapılan hastalık ve zararlılara karşı ilaçlanan fidanların aşı yeri toprak üzerinde kalacak şekilde bölge iklimine göre Aralık veya Şubat ayları arasında dikilmeleri tavsiye edilir. 

7. KÜLTÜREL İŞLEMLER

7.1. Toprak İşleme

Kiraz bahçelerindeki toprak işleme; örtülü veya yarı örtülü olarak yapılabilir. Örtülü toprak işlemede herhangi bir toprak işlemesi söz konusu değildir. Sadece aşırı boylanmış olan otlar biçilir veya özellikle ağaç altlarında yabancı ot ilaçları ile düzenli bir mücadele yapılır. Yarı örtülü veya geçici örtülü toprak işlemede toprak işlemenin uygun olduğu ilkbahar ve yaz aylarında bahçe toprağı işlenir. Sonbahar ve kış aylarında ise bir kez toprak işleme yapılır veya hiç yapılmaz. Anaç olarak bodur veya yarı-bodur gelişen diğer klonların kullanıldığı kiraz bahçelerinde eğer toprak işlemesi yapılıyor ise mutlaka yüzeysel, en fazla 10 - 15 cm derinlikte olmalıdır. Özellikle genç bahçelerde yabancı ot ilacı kullanırken dikkatli olunmalı veya hiç kullanılmamalıdır. Eğer kullanılacak ise ağaç gövdeleri ve genç dallar ilacın etkisinden korunmalı, özel aletler kullanılmalıdır. Özellikle bodur ve yarı-bodur anaç kullanılan kiraz bahçelerinde toprak işleme olayı daha dikkatli ve yüzeysel olmalıdır.

7.2. Sulama

Kaliteli meyve almayı en fazla etkileyen kültürel işlemlerden birisidir. Bunun için özellikle aktif gelişme döneminde bahçelerin düzenli olarak sulanması zorunluluk arz eder. Bodur anaç kullanılmış bahçelerde hem düzenli ve hem de sık aralıklarla sulama yapılmalıdır. Çünkü kök gelişimi yüzeysel olduğu için ağaçlar topraktaki suyun ani değişiminden etkilenebilir. Suyun az veya fazla olması meyve kalitesini bozmaktadır. Bunun sonucunda da ağacın gelişmesinde ve meyve kalitesinde bozulmalar olur. Su düzeni bozulmuş bahçelerdeki meyveler pazar değerini kaybederler. Aşırı sulama yapılan bahçelerde de meyveler fazla irileşir ve bol sulu olurlar. Bu da meyvenin pazar ve depo ömrünün kısalmasına neden olur.

Meyve bahçelerinde yapılması gereken sulama şekilleri ve mikro yağmurlama olarak yağmurlama olarak belirtilmektedir. Bu sistemlerde sabit masraflara gereksinim duyulduğunda salma şeklinde sulamalar da yapılmaktadır. Eğer bu şekilde bir sulama yapılacak ise suyun özellikle ağaç gövdelerine değmemesine özen gösterilmelidir. Aksi takdirde mantarı hastalıkların önüne geçilemez. 

7.3. Gübreleme

Kiraz bahçelerinde dengeli ve düzenli bir gübreleme yapmak için mutlaka belirli aralıklarla (en az üç yılda bir) toprak ve yaprak analizleri yapılmalıdır. Yapılan analizlerin sonucuna göre bahçenin gübre ihtiyacı belirlenmelidir. Verilecek olan kimyasal gübreler ağaçların taç iz düşümü içerisine ama asla gövdeye ve köklerle direkt temas etmeyecek şekilde uygulanmalıdır. Bitkinin daha fazla ihtiyacı olan makro elementler her yıl mikro elementler ise ihtiyaca göre verilmelidir. Mikro elementler yaprak gübrelemesi olarak da verilebilir. Kirazlarda demir noksanlıklarına sık rastlanmaktadır. Demir eksikliğinde özellikle genç yapraklardan başlayarak bir sararma ve bunun sonucu olarak gelişme düzeninde gerileme ve yaprak dökümü görülür. Yine kimyasal gübrelemenin haricinde ağaçların ihtiyacı olan organik maddenin toprağa kazandırılması olayı unutulmamalıdır. Toprağın bu ihtiyacı hayvan gübreleri veya diğer organik maddelerin toprağa karıştırılması ile giderilir. Verilecek olan hayvan gübresi aşırı düzeyde çürümemiş sap, saman içermemeli ve taze olmamalıdır.

7.4. Budama

Kiraz yetiştiriciliğinde budama fidanın alınması ile başlar. Bu nedenle ağaçlara verilmesi düşünülen terbiye sistemleri; anacın ve çeşidin büyüme gücüne, şekline, seçilen bahçe yerinin yöney ve toprak tipine ve uygulanacak olan kültürel işlemlere göre belirlenmelidir. Eğer bunlar dikkate alınmadan herhangi bir terbiye sistemi seçilecek olursa ileride büyük ekonomik kayıplara uğramamız kaçınılmazdır. Verilmesi düşünülen şekle göre önce gerekli ise fidanın tepesi alınır ve daha sonra kök budaması yapılarak fidanın ilk budama işlemi tamamlanmış olur. İlk yıl gelişme döneminde gerekli eğme, bağlama ve kesme işlemleri ile budamaya yaz aylarında da devam edilir. Yaz aylarında yapılan bu budamalar aşırıya kaçmamak şartıyla ağacın ömrü boyunca devam ettirilebilir. Esas olan budama ağacın dinlenme döneminde yapılır ve daha sert kesimler gerçekleştirilir.

Kirazlarda yapılan en büyük hatalardan birisi her bölgede ve her çeşide goble (çanak) terbiye sisteminin uygulanmaya çalışılmış olmasıdır. Bu sistemi uygulamayı gerektirecek başlıca iki neden bölgenin aşırı yağışlı ve çeşidin yuvarlağa yakın bir taç yapma eğiliminde olmasıdır. Başka nedenlerden dolayı bu sistem tercih edilmemelidir. Ayrıca yine bu sistemde dezavantaj olarak ağacın genelindeki meyve kalitesi de homojen değildir. Kiraz ağaçları genelde dikine büyüme eğiliminde olduklarından dike yakın olan budama şekillerinin verilmesi ve uygulaması daha kolaydır. Özellikle son yıllarda artan sık dikim nedeniyle bu tip sistemler daha da önem kazanmıştır. Bahçelerde en fazla uygulanan sistemlerden bazıları;

- Doruk dallı

- Değişik doruk dallı

- Palmet

-Kordon (duvar sistemi) vb. olarak verilebilir.

Bu sistemlerin her birinde tek ve dik bir ana gövde ve bu gövdenin üzerinde de yan dalların değişik şekilde yer almasından oluşan bir şekil mevcuttur. Bu sistemlerin en büyük ve en önemli avantajlarından birisi hiç kuşkusuz ağaçların genelindeki meyve kalitesinin birbirine çok yakın oluşudur.

Ağaçlara uygulanan şekil budaması ağırlıklı olarak ilk 5 - 7 yılda yapılır. Daha sonraki budamalar ise şeklin verilmesinden ziyade şeklin korunmasına ve verime yöneliktir. Yapılan verim budamalarında çiçek ve yaprak gözlerinin oranları arasında bulunan fizyolojik dengenin korunmasına özen gösterilmelidir. Yine verim budaması esnasında kiraz ağaçlarında gerekmedikçe yıllık sürgünler üzerinde şiddetli bir kesim yapılmamalıdır. Eğer gerekli ise bazı sürgünler dipten kesilmeli bazılarında da kısaltma işlemi yapılmalıdır. Verim budaması düzenli olarak her yıl mutlaka ağacın gelişme kuvvetine göre yapılmalıdır. Ağaçların fizyolojik dengesi için genellikle genç ağaçlar hafif, yaşlı ağaçlar ise biraz daha sert budanır.

Modern meyvecilik anlayışında artık bir ağaçtan uzun süre verim almak düşünülmemektedir. Bir ağaçtan kısa sürede en fazla verimi almak ve daha sonra ağaçları sökerek bahçeyi yenilemek ana fikir olmalıdır. Bu düşüncelerden dolayı artık gençleştirme budaması diye bir olaydan söz edilmemektedir.

Çünkü yaşlanan ağaçları tekrar gençleştirme gibi bir zaman kaybına tahammül etmek gereksizdir. Budama sanatı ne kadar anlatılırsa anlatılsın şekillerle detaylı olarak çizilmedikten ve uygulaması yapılmadıktan sonra anlaşılması en güç olaylardan birisidir. Bunun için metin içersinde fazla detaya inilememiştir. Budamayı gerçekleştirecek olan kişi öncelikle usta olmalı ve ağaç üzerinde hatalı kesimler yapmamalıdır. Yapılacak olan hatalı budama sonucunda ağaç bundan yaşamı süresince olumsuz olarak etkilenecektir.

8. HASAT VE VERİM

Kiraz meyveleri çeşide özgü renk ve iriliğe ulaştıklarında yeme olumu döneminde elle hasat edilirler. Meyveler hassas olduğu için toplama mutlaka elle yapılmalı ve saplı olarak kopartılan meyveler fazla büyük olmayan taşıma kaplarına alınmalıdır. Özellikle hasat döneminde meyve çatlamasına neden olduğu için yağmur istenmez.

Kullanılan anaca ve uygulanan kültürel işlemlere göre ağacın verime başlaması ve ağaç başına alınan verimler arasında büyük farklılıklar bulunmaktadır. Anaç olarak yabani kiraz veya diğer kuvvetli gelişen anaçlar kullanılmış ise ağaçların ekonomik anlamda meyve verebilmeleri için en az 5 - 6 yıl gibi bir süreye ihtiyaç duyulmaktadır. Eğer kuvvetli gelişen anaçlar değil de daha zayıf gelişen bodur veya yarı-bodur klon anaçları kullanılmış ise bu süre, 3 veya 4 yıldır. Bununla birlikte zayıf gelişen anaç kullanılarak sık dikim (2.5 X 5.0 m) veya farklı dikim sıklıklarında ve iki yaşlı dallanmış fidanlar kullanılır ise bu iki yıldır.

9. HASTALIK VE ZARARLILAR

Kirazlarda yaygın olarak görülen hastalıklar; bakteriyel kanser (Pseudomonassyringae), dal yanıklığı (Pseudomonasmorsprunorum) ve monilyadır (Monilialaxa). Kiraz yetiştiriciliğinin önemli zararlıları ise; kiraz sineği, kiraz sülüğü yaprak büken, kök ve gövde kurtlarıdır.

Bakteriyel kanser ve zamklanma

Kökün dışında ağacın her yerinde görülebilir. En zararlı hali gövde ve dallarda görülmesidir. İlk belirtisi bulaşık yerden itibaren dalın ucuna doğru yaprakların pörsümesi, sararması şeklinde olur. Hastalık etmeni bakteridir. Bulaşmalar sonbaharda olur, bakteri faaliyeti yaz aylarında durur. Sonbaharda tekrar aktif hale geçer. Bıçak, makas, testere gibi aletlerle yağmur ve rüzgârla diğer dal ve ağaçlara bulaşır.

Kesimde kullanılan aletlerin sık sık dezenfektan veya sulandırılmış çamaşır suyu ile temizlenmesi, yara yerinin aşı macunu ile kapatılması ilk tedbirdir.

Genel olarak;

-Sonbaharda yaprakların %70-90’ı dökülünce %3’lük bordo bulamacı,

-İlkbaharda gözler uyanmadan önce %1’lik bordo bulamacı uygulanır.

Kiraz dal yanıklığı (Pseudomonas morsprunorum)

Etmeni bakteridir. Bakterinin salgıladığı toksin zararlanmaya neden olur. İnce dallarda, sürgünlerde ve kabukta esmer çökük lekeler görülür. Fazla sayıda ve büyük olan lekeler dalın kurumasına sebep olur. Lekelere tomurcuklarda da rastlanır. Daha sonra lekeler kanser görünümü alır. 1-2 yıl içinde de zamklanmalar meydana gelir. Yapraklarda sarımtırak lekeler oluşur. Lekeler daha sonra kuruyarak delinir. Bakteriyel kanser için önerilen tedbirler ile mücadelesi yapılır.

Monilya Hastalığı (Mumya= Monilia laxa)

Kirazların çiçek, sürgün ve meyvelerinde zarar yapar. Etmeni mantardır. Kışı mumyalaşmış meyvelerde ve kanserleşmiş dallarda geçirir. İlkbaharda havaların ısınmasıyla spor kümeleri oluşur ve bu sporlar çiçek, sürgün ve meyve enfeksiyonu yapar. Mücadele için sonbaharda görülen kanserli ve mumya çiçekli dal ve kurumuş dalcıklar kesilerek yakılır. Önceki yıllarda hastalık görülen bahçelerde mutlaka ilaçlama yapılmalıdır. İlk ilaçlama çiçeklerin %5-10’u açıldığında; ikinci ilaçlama ise tam çiçekte yapılmalıdır. Etkili maddesi benomyl 50, carbendazim 50 olan ilaçlar kullanılabilir.

Kök uru hastalığı (Agrobacterium tumefaciens)

Etmeni bakteridir ve bir yara parazitidir. Hastalık etmeni meyve ağaçları ile bazı orman ve park ağaçlarının kök boğazlarında ur oluşturur.

Hastalık belirtilerinin esas görüldüğü yer kök boğazı olmasına karşın ender olarak kök ve ağacın toprak üstü bölümünde de görülür.

Ağır ve nemli topraklarda bahçe kurulmamalı, toprağın bakteriyle bulaşık olup olmadığı kontrol edilmeli, toprakaltı zararlılarıyla mücadele edilmeli, kanserli ağaçlar sökülerek yok edilmeli ve çukur çevresine ve çukura sönmemiş kireç doldurulmalıdır. Kimyasal mücadelesinde yazın birer hafta arayla yapılacak iki uygulama sayesinde urların yayılması önlenebilir. Bunun için urlar iyice temizlendikten sonra yara yerine %5’lik göztaşı eriyiği ve kuruduktan sonra bitkisel katran sürülmelidir.

Kiraz sineği

Larvaları meyvelerin etli kısmında beslenerek zarar verir. Hava sıcaklığı 20 QC’ın üzerinde devam ederse zararı fazla olur. İhracatta toleransı olmadığından, mücadelesi mutlaka yapılmalıdır. İlaçlı mücadele meyveler saman sarısı rengine ulaştığında (ben düşme) teknik talimatlarda önerilen (bromophos, malathion, diazinon, triclorphon, cartap gibi etkili maddesi olan) ilaçlarla yapılmalıdır.

Bakla zınnı (Eplcometis hirta)

Kışı larva ve ergin olarak toprakta geçirir. İlkbaharda, meyve ağaçlarının ve diğer bitkilerin çiçek açtıkları zaman çıkan erginler, daha çok çiçeklerle beslenirler. Erginler, çiçeklenn dişi ve erkek organlarını, genç yaprakları, tomurcuk ve meyveleri yiyerek zarar verirler. Bu nedenle meyve tutumu olmaz. Ağaçların çiçekli olduğu dönemde yapılacak kimyasal mücadele döllenmeyi sağlayan bal arısı ve diğer böceklere zararlı olduğu için kültürel önlemler çok önemlidir. Ağaçların altına mavi renkli leğenler yerleştirilir ve bu kaplar yarıya kadar su ile doldurulur. Ergin böcekler mavi renge yönelerek kapların içindeki suya düşerler. Düşen böcekler toplanarak imha edilir. 

Yazıcı böcek (Scolytus rugulosus)

Ağaçların odun ve kabuk kısımlarında galeriler açarlar. Erginler ağaçların göz diplerinden girerek bu gözlerin kurumasına neden olurlar. Kültürel önlemler en etkili mücadele yöntemidir. Daha çok zayıf ağaçları tercih eden bir zararlı olduğundan ağaçların budama, gübreleme, sulama ve toprak işlemeyle kuvvetli tutulması gerekir. Budama artıkları bahçeden uzaklaştırılıp yakılmalıdır. Kimyasal mücadelesinde nisan-mayıs aylarında ergin çıkışına göre; Azinphosmethyl, carbaryl, methiocarb etkili madde içeren ilaçlar kullanılır.

Kırmızı örümcekler (akarlar)

Kırmızı örümcekler ağaçların yapraklarında, bitki özsuyunu emerek ve zehirli madde salgılayarak zarar yaparlar. Böyle ağaçlar yanmış bir görünüm alırlar. Kışın veya erken ilkbaharda ağaçların kök boğazı ve gövdelerindeki kavlamış kabukları kaldırarak altında kışlayan akarların ölmesi sağlamalıdır. Bahçenin bakım işlemleri uygun olarak yapılmalıdır.

Kimyasal mücadelesinde yapılan sayımlarda yaprak başına 3-5 adet kırmızı örümcek bulunması durumunda amitraz, formothion, phosmet, dicofol, methidationv.b. gibi etkili madde içeren ilaçlar kullanılır.

Toprakaltı Zararlıları (Polyphylla ssp., Melolontha ssp., Anoxia ssp.)

Toprakaltı zararlılarının erginleri bitkilerin toprak üstü kısımlarını, larvaları ise köklerini yiyerek zararlı olurlar. Ancak asıl zararı larvalar yapar. Bakım işlemleri tam yapılarak bitkiler sağlıklı tutulmalı, haziran ve temmuz aylarında yabancı ot temizliğine özen gösterilmelidir. Bahçe sonbaharda sürülerek larvalar, mayıs ayında tekrar sürülerek pupalar ve temmuz -ağustos aylarında sürülerek yumurtalar tahrip edilmelidir. Kimyasal mücadelesinde ise toprak sıcaklığı 9-10 C’ye ulaştığında larvalara karşı endosülfan, chlorprifos-ethyl etkili madde içeren ilaçlar kullanılır.

KAYNAK: TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI ÇİFTÇİ EĞİTİM SERİSİ 84

HAZIRLAYANLAR: Dr. M. Emin Akçay / Uz. Selma Özyiğit / H. Cumhur Sarısu