Silajın Önemi
Ülkemizde çayır mera alanlarının kısıtlı, otlatma mevsiminin sınırlı oluşu ve kış aylarında hayvanların kaba yem ihtiyacı önemli bir problem olmasından dolayı silaj yapımı önem arz etmektedir. Kışın hayvanlar için gerekli olan kaba yemler yeşil ve sulu yemlerden sağlanırsa hayvanların verimleri yıl boyu korunabilmektedir. Yeşil ve sulu yemlerin bol bulunduğu mevsimlerde ihtiyaç fazlası çayır otları ile baklagil ve buğdaygil yem bitkileri ile endüstri bitkileri ve artıkları silolanarak silaj elde edilir.
Silaj Yapmanın Faydaları
Yeşil ve sulu yemlerin bulunmadığı kış aylarında hayvanların iyi ve ucuz beslenmesini sağlar.
Ot depolama sorunu ve depo masrafları en aza indirilir. 2 ton kuru otun depolandığı yere 15 ton yeşil yem depolanabilir.
Silajlık bitkiler tarlayı erken boşaltırlar dolayısıyla diğer bitkilerin ekimi için uygun zaman kalmaktadır.
Yeşil yemlerin kurutulmasıyla sapları ve yaprakları sertleşerek dökülür. Sapları sertleştiği için besin değeri düşer hayvanlar tarafından sevilerek yenmez. Fakat silolamada yemlerin besin değerinde kayıp meydana gelmez ve hayvanlar tarafından sevilerek yenir.
Silaj Yerinin Seçimi
Silo yeri, hayvan barınaklarına yakın bir yerde olmalıdır.
Silo suyunun tahliyesi için doğal eğimli ve verimsiz alanlar kullanılmalıdır.
Süt yabancı kokulara duyarlı olduğundan silo yeri doğrudan barınağa bağlantılı olmamalıdır.
Silaj İçin Hasat Zamanı: Silajı yapılacak bitki yem kalitesinin, silolama yeteneği ve en yüksek verimin sağlandığı zamanda hasat edilmelidir. Hasat esnasında taş, toprak, tel vs. gibi maddelerin yem yığınına karışmamasına dikkat edilmelidir.
Silaj yapılacak bitkinin nem oranı çok önemlidir. Nem oranının yüksek veya düşük oluşu yapılacak silajın kalitesini düşürür, bozulmalara sebep olur.
Sıkılan ottan su damlamaz fakat avuç içinde nemlik hissedilirse nem oranı % 60-67 kadardır bu durunda ot güvenle silolanabilir.
Silaj makinelerinin ayarı iyi yapılmalıdır. Biçme devri 540 devir/dakika ayarına getirilip biçmeye başlanmalıdır. Uygun devirde çalıştırılmayan silaj makinelerinde tıkanmalar meydana gelir. Ayrıca bitki istenilenden daha uzun parçalanır. Kıyma işlemi uygun asit oluşumunun hızlandırdığından büyük bir önem taşımaktadır. Silajı yapılacak bitkinin iyi parçalanması, silajın kalitesini artırır, daha iyi sıkıştırmayı sağlar ve birim alanda daha fazla yem depolanır.
Silaj yapımında tahıllar (mısır, arpa, yulaf, buğday vb.) kullanılacaksa danelerin süt olumunu tamamlayıp, hamur olumu devresindeki döneminde hasat edilmelidir. Fiğ, yem bezelyesi gibi baklagiller kullanılacaksa, tam çiçeklenmeden sonra bakla teşekkülü zamanı hasat yapılmalıdır. Yonca 1/10 çiçeklenme devresinde hasat edilmelidir. Hasat edilen bitkiler vakit kaybetmeden silo çukuruna götürülmelidir.
NEM ORANI YETERLİ OLMALI
Silolanacak yemin nem oranının yeterli olması gerekir. Nem oranının pratik olarak tespitinde, kıyılmış ottan bir avuç alınarak elle kuvvetlice sıkılır. Eğer bu sırada birkaç damla su damlarsa nem oranı %75-85 kadar demektir. Böyle bir otun katkı maddesi kullanılmadan veya soldurulmadan silolanması uygun değildir. Silajın bozulma riskini ve silo kayıplarını azaltmak için biçilen otun uygun nem oranına gelene değin soldurulmalı ve bir ton kıyılmış otun içerisine nem oranına göre 30-80 kg tahıl ezmesi (arpa, mısır, buğday vb.) ilave ederek silolanması olumlu sonuç verir.
Sıkılan ot avuç açıldığında hemen genleşip dağılıyorsa nem oranı % 60 dan daha azdır. Bu durumdaki ottan da silaj yapılması risklidir. Böyle durumlarda önlem olarak varsa başka tarladan daha yüksek nem içeren otlarla karıştırmak gerekir.
Saf baklagiller (yonca, korunga, fiğ, bezelye, üçgül vb.) ile nem oranı yüksek otların içerisine katkı maddesi kullanmadan kaliteli bir ot silajı yapılamaz.
Silo Tipleri; silajın yapılıp saklandığı değişik malzemeye göre toprak, ahşap, beton, çelik silolar olduğu gibi düz, çukur ve yüksek silolar olarak adlandırılır.
Beton veya taş örgü silo kesiti
Çiftçi şartlarında en çok kullanılan ve en ekonomik olan silolar, 2 veya 3 tarafı duvarla çevrili taş veya betondan örtülü hendek silolar ve toprak zemin üzerine sap saman serilip örtü malzemesi olarak plastik örtü ve toprak kullanılarak yapılan yüzeysel silolardır.
Silolama; Yonca, korunga, fiğ ve pancar yapraklarını olduğu gibi, mısır sap ve yapraklarını ise 3-5 cm geçmeyecek uzunlukta kıyılarak siloya doldurulabilir.
Mısır silajında ilave hiçbir katkı maddesine gerek yoktur. İstenirse 1 ton için 10-15 kg arpa kırması veya 5-10 kg buğday unu (fermantasyonu hızlandırması için) kat aralarına ilave edilebilir. Eğer üre kullanılacaksa 1 ton silaja en fazla 5 kg üre homojen olarak dağıtılmalıdır.
Silaj yeri %1-2 eğim olmalı, yer toprak ise merdane ile sıkıştırılmalı, taşlar vs temizlenmelidir. Silo genişliği 4-6 m, uzunluğu 10-15 m, yüksekliği 1-2 m olmalıdır. 1 m2' de 600-1000 kg yem depolanabilir. 5 dekar alandaki mısır için silo tabanına (400 mikron kalınlığında) plastik örtü (5 m x 15 m) serilir. 10-15 yerinden delinir ve üzerine 15-20 cm kalınlığında sap, saman serilir. Kıyılan materyal mümkün olan en kısa süre (2 gün) içerisinde siloya doldurulup, kapatılmalıdır. Bu süre zarfında siloya yağmur suyu girmemesine dikkat edilmelidir.
Silajlık materyal sap ve saman serilen zemin üzerine tabakalar halinde yayılır ve her römork den sonra (60 cm) sıkıştırma işlemi yapılır. Traktör ön tekerleri yığın üzerinde sağa-sola döndürülmemelidir. Düz olarak yığın üzerinde gidiş geliş yapılmalıdır. Siloda hava bırakmamaya dikkat edilmelidir. 60 cm kalınlığındaki yığın 20-25 cm ye düştüğünde iyi bir sıkıştırma yapılmış demektir. Tekrar aralara katkı maddeleri serilerek sıkıştırma işlemi yığın yüksekliği 80-90 cm oluncaya kadar devam edilir. Yemi siloya doldurduktan sonra üst kısmına 2-3 parmak kalınlığında sap veya saman serilir.
Silonun Örtülmesi
Kenarlar ayakla sıkıştırılır. 5 m x 15 m ebadında alttaki plastik örtünün kenarları yığının etekleri üzerine getirilir. İkinci plastik örtü bunun üzerine serilir. Naylonun etekleri ve üzeri çeşitli şekillerde baskı altına alınarak, hava girişi olmayacak şekilde arkadan öne doğru kapatılır. Sıkıştırma tamamlandıktan sonra kümbet şeklini alır. Naylonun kalkmaması için üzerine bir miktar (10-15 cm) toprak ve lastik konulur.
Silonun Açılması
Bu şekilde doldurulan silo 6-7 hafta açılmadan fermantasyona bırakılır ve 45 gün sonra hayvanlara yedirilmeye başlanabilir. İyi bir silo 2-3 yıl açılmadan saklanabilir. Açılan silo Mayıs ayına kadar bitirilmelidir. Silo hayvan barınaklarına en yakın tarafından açılmalıdır. Hayvanlara verilecek miktar tespit edildikten sonra günlük olarak bu oranda silaj alınır. Silaj alınan bölge ıslak çuvalla örtüldükten sonra naylonla kapatılması tavsiye edilir.
Silodan iki günlük ihtiyaçtan fazla yem çıkarılmamalıdır. Silaj mümkünse dikine kesilerek dilimler halinde alınmalıdır. Hayvanlar silajı ilk önce yemeyebilir. Bundan dolayı ilk önce silaj ot veya samanla karıştırılarak azar azar verilir. Böylece 1-2 günde hayvanların bu yeme alışması sağlanır. Silajın yanında yalama taşı, mermer tozu, kaliteli kuru ot (kuru ot yoksa saman verilebilir) ve karma yem takviyesi mutlaka yapılmalıdır.
1 BBHB (büyük baş hayvan birimi) için 1 dekar silajlık mısır ekimi yeterlidir (500 kg canlı ağırlığındaki bir sığır 1 Büyükbaş Hayvan Birimi demektir).
Mısır silajı 100 kg canlı ağırlık için 5-6 kg olarak hesap edilmelidir. Silaj pratikte sabah akşam iki öğünde verilir. Bu hayvanlara takviye olarak gece kuru ot veya saman verilmelidir. Fazla miktarda silaj yiyen hayvanlarda tuz ve kalsiyum eksikliği ortaya çıkar, bunu önlemek için kesif yem verilmelidir. Genç hayvanlara silajın yanında ortalama 2,5 kg kuru ot ve 1-2 kg kesif yem verilmelidir. Havalandırması iyi olan ahırlarda sağımdan sonra silaj verilmesi kokusunun süte geçmediği görülmüştür. İyi bir silajda %15 protein bulunur. Silajda A vitamini yeterlidir ve bu döl tutma oranı için önemlidir. 3 kg silaj yemi 1 kg fenni yeme eşdeğerdir. Silaj açıldığında açık yeşil, sarımsı veya açık kahverengi olmalıdır. Küf kokusu olmamalı, kendine has turşu kokusu olmalıdır.
Buzağılara, işkembe gelişimi tamamlandıktan sonra (sap, saman veya kuru ot yemeğe başladıktan sonra) verilmelidir. Genellikle 6 aydan büyük olmalıdırlar.
Gebeliği ilerlemiş ve yeni doğum yapmış hayvanlara silaj verilmemelidir.
Silajın kokusunun süte geçmemesi için önce sağım yapılıp, sonra silaj verilmelidir.
SAMAN SİLAJI (SAMAN+ÜRE+MELAS)
Arpa ve buğday samanı Protein ve kalsiyum gibi besin maddeleri bakımından fakirdir ve hayvanlara dolgu maddesi olarak verilmektedir. Hayvan başına 3-5 kg kadar verilebilir. Hayvanlara Saman besin maddelerince zengin yonca, korunga gibi baklagillerle beraber verilmelidir. Sadece samanla beslenen hayvanlarda döl tutmama ve kızgınlık göstermeme gibi problemler ortaya çıkmaktadır.
Saman çok ince olmamalı 5-7 cm uzunluğunda kesilmelidir. Silaj çukuru ve naylonu diğer silajlardaki gibi hazırlanır. 1 ton ince saman için katkı maddeleri ; 50 - 60 kg Melas ve 15 kg Üre saman, silaj naylonu üzerine serilir. Üzerine 100-150 lt su serpilir. 50-60 kg melas, iki katı su ile sulandırılır ve karıştırılır. Karıştırmaya devam edilirken içerisine üre yavaş ilave edilir ve yine karıştırılır. Daha sonra bu karışım samanın üzerine serpilir, saman tekrar karıştırılır ve bulunduğu yerde sıkıştırılır. Bu işlem diğer tabakalar için de yapılabilir. En sonunda naylon hava almayacak şekilde kapatılır, ve üzerine ağırlık konur. 45-60 günde olgunlaşır. Silaj ilk açıldığında her tarafı havalandırılmalıdır. Bu şekilde silajı yapılan samanın değeri 2-3 kat artmaktadır. Silaj yemi yığınından alındıktan sonra açılan yer tekrar sıkıca kapatılmalıdır. Hayvanlara alıştırarak vermelidir.
Saman silajı hayvan başına 10 kg kadar verilebilir. Silajla beslenen hayvanların kuru madde ile mineral madde ihtiyacı artar. Silajın yanında yalama taşı ; mermer tozu, kaliteli kuru ot ve karma yem takviyesi yapılmalıdır.
ÇAYIR OTU SİLAJI
Çayır otlarında en uygun biçim zamanı çiçeklenme başı veya ortasıdır. Erken dönemde biçilen bazı çayır otIarının ve karbonhidrat oranı düşük olan baklagil otlarının silolanabilmesi için katkı maddelerine gerek vardır. Bu amaçla yaygın kullanılan katkı maddelerinden melas suda eritilerek 40-50 kg/ton; tahıl kırması 10-20 kg/ton nispetinde kullanılır.
Biçim dönemlerinde %15-20 kuru madde içeren çayır otlarından kaliteli silaj yapabilmek için, bu bitkilerin kuru maddesinin biçimden sonra yarım veya bir gün soldurularak % 30'a çıkarılması doğru olacaktır. Bu amaçla bitkiler tercihen diskli tamburlu çayır biçme makinaları ile biçilir, gerekli soldurma yapıldıktan sonra toplayıcı düzenli kıyıcılı silaj makinaları ile toplanıp, parçalanıp silaj yerine götürülür.
Bu tip makinaların bulunmadığı durumlarda zorunlu olarak, ülkemizde yaygın olarak bulunan vurmalı tip ot silaj makinaları ile biçim yapılır. Bu takdirde, bitkideki kuru madde oranının bir miktar daha artması bakımından, biçim zamanını biraz geciktirmekte yarar vardır. Rulo şeklinde ot silajı yapan makinalar ile, sucuk şeklinde silaj yapıp dolduran makinalar da vardır.
YONCA- KORUNGA VE FİĞ SİLAJI
Baklagil yem bitkilerinden olan (Yonca ve Korunga) %10 çiçek açtıktan sonra silaj yapılmalıdır. Yocanın ilk biçimini silaj yaparız. Sonraki biçimleri kuru ot olarak değerlendiririz. Yeşil olarak biçilen otların su oranı yüksektir. Bu otların silolanması için soldurularak rutubetinin % 60-65 oranına kadar düşürülmesi gerekir bunu saman katarak yapabiliriz. Yonca ve korunga proteince zengin yem bitkileridir. Bu otları silolarken içine enerjice zengin tahıl kırması, melas ve kuru pancar posası katabiliriz. Bu şekilde silo kat kat doldurulur.
1 ton ota 25-50 kg melas (1-2 misli su ile sulandırılır) ve 10-25 kg arasında hububat kırması veya 40-50 kg kuru pancar posası serpiştirilerek silajı yapılır. Bir dekar alandan bir biçimde 1 tona kadar yeşil yonca otu alınabilir. Fiğ otundan silaj yapılacaksa %20 çiçeklenme zamanı hasat yapılır. Arpadan silaj yapılacaksa bunu da danelerin süt olumu devresinden sonra olgunlaşma devresine geçtiği dönemde hasat yapmalıyız. Bu otların da rutubet oranının %65 olması sağlanır veya içine saman katılarak bu oran gerçekleştirilir. Biçilen otlar depolanacak yere taşınır ve 2-4 cm uzunluğunda kıyılarak silolanır.
TAHIL HASILI SİLAJI YAPIMI
Bütün tahıl hasıllarından, uygun katkı maddeleri eklenerek silaj yapılabilir. Buğday, arpa ve yulaf gibi bitkilerin silaj yapım tekniği aynıdır. Tahıl çeşidinin biçme çağı değişiklik gösterir.
Baklagille karışık ekilen buğdaygiller çiçek başlangıcı ile tohum bağlama dönemleri arasında, baklagiller de gonca başlangıcı ile bakla oluşumu arasındaki dönemde hasat edilmelidir. Gelişmenin ileri döneminde biçilmiş olan buğdaygiller iyice doğranarak silolanmalıdır. Silaj yapımı için uygun yüksekliğe ulaşan otlar (çiçekten önceki dönem) yerden 5-6 cm yükseklikten biçilir. Bu dönemde su miktarı yüksektir.
Bir gün süreyle serilerek soldurulur. Böylece kuru madde miktarının %40-50'ye çıkması sağlanır. Bir demet biçilmiş ot elle kıvrılıp sıkılır. Elde su bırakmıyor ve eski halini de almıyorsa silaj yapılabilir demektir. Silaj miktarına göre plastik örtünün boyu (5mx20 m), kalınlığı (400 mikron) diğerlerindeki gibi ayarlanabilir. Soldurulan tahıl hasılı tabanın orta kısmına 50-60 cm kalınlığında serilerek üzerine 1 ton için 20 kg şeker pancarı melası, istenirse 15-20 kg arpa kırması eşit olarak yığın üzerine serpilir. Traktörle 20-25 cm kalınlığa düşecek şekilde iyice çiğnenerek sıkıştırılır. Diğer katlar da aynı şekilde yapılacak silaj yığını 80-90 cm yüksekliğe ulaşana kadar devam edilir. Yığının üzeri plastik örtü ile kapatılır. Silaj 45-60 gün içerisinde kendine has renk ve kokusu ile olgunlaşır. Beslemede mineral madde karışımları mutlaka kullanılmalıdır.
Kaynak: Binnaz TIKNAZOĞLU / Ziraat Mühendisi
