Şeker Pancarı ve Yapraklarının Hayvan Beslenmesinde Kullanımı

Şeker Pancarının Kullanımı

Şeker pancarının kendisi Karbonhidratça zengin ve kolay fermantasyona uğradığı için hayvanlar için uygun bir yem değildir. Fermantasyon neticesinde fazla gaz ortaya çıkar ve bu gaz yemden yararlanmayı düşürür. Bu nedenle şeker pancarını az miktarda ve diğer yemlerle karıştırarak vermelidir. Şeker pancarının besin değeri hayvan pancarının iki misli olduğu için onun yarısı kadar hayvanlara verilmelidir. Süt ineklerine 5-8 kg'dan fazla verilmemelidir. Hayvan pancarı ile birlikte verilmesi daha iyidir.

Şeker Pancarı Yapraklarının Kullanımı

Şeker pancarı yaprakları taze halde % 20 kurumadde,%2-3 ham protein%2-5 hamselüloz ve % 10 ham kül içeriri. Şeker pancarının tarladan sökümü sırasında hayvan yiyeceği olarak ta bol miktarda yaprak elde edilir. Yapraklar, baş kesimi sırasında bir kısım şeker pancarı ile birlikte kesildiğinden besleme değeri de oldukça yüksektir. Ancak elde edilen yapraklar baş kesiminden kısa bir süre sonra bozulmaya başlar ve büyük bir kısmı ziyan olur. Bu nedenle yaprakların elde edildiği bu kısa dönemde hayvanlara gereğinden fazla yaprak yedirilir.

Pancar yaprakları yapısında bulunan oksalik asit hayvanlarda Ca alımını engeller. Buda normalden fazla yedirildiğinde hayvanlarda bazı rahatsızlıklara ve özellikle ishale neden olabilir. Sabahları pancar yaprağını hayvana vermeden önce kuru ot verilmelidir. 600 kg canlı ağırlığında ki bir ineğe diğer kuru otlarla birlikte 20 kg şeker pancarı yaprağı verilebilir. Gebelik döneminde fazla pancar yaprağı yiyen hayvanların buzağılarında sakatlıklar görülür ve iyi gelişmezler. Bunu önlemek için Şeker pancarı verilen hayvana ilave olarak; 1 kg kuru ot + 1.5 kg tahıl + 2 kg soya küspesinden oluşan karışım verilmelidir.

Şeker Pancarı Yapraklarından Silaj Yapımı

Pancar yapraklarını bozulmadan muhafaza etmek için silajının yapılması gerekir. Böylece tazeliği de korunmuş olur. Ayrıca taze yapraklardaki bazı olumsuz durumlarda ortadan kalkar. Silaj yapmak için herhangi bir tesise gerek yoktur. Bu amaçla ahır yakınında % 2-3 eğimli, eni 3-4 metre, boyu 4-5 metre olan su tutmayan bir yer seçilir. Sıkıştırılmış 1 m3 pancar yaprağının ağırlığı en az 600 kg'dır. Buna göre silaj yaptığımız alanının eni 4 metreyi geçmemek üzere boyu uzatılabilir.

Pancar yapraklarına katkı maddesi katılmadan da silajı yapılabildiği gibi su oranını düşürmek için yem katkı maddesi ve hububat dane kırıntılarının katılmasında fayda vardır. Ayrıca Protein oranını yükseltmek için %3-5 oranında kuru yonca samanı katılabilir. Toprağın üzerine biraz saman serpiştirilip silaj yapılabildiği gibi, yere silajı bohça şeklinde kapatacak naylon serilir ve naylonun taban kısmı 25-30 yerden delinir. Naylonun delinmesindeki amaç fazla suyun kolayca sızmasıdır.

Tarladan römorklarla getirilen şeker pancarı yaprakları temiz, topraksız olmalı ve silolama işi hızlı bir şekilde yapılmalıdır. Yapraklar parçalanırsa sıkıştırma daha iyi olur. Naylonun üzerine 10-15 cm kalınlığında saman serilir. Bunun üzerine 25-30 cm kalınlığında pancar yaprakları serilir. Üzerine katkı maddesi olarak 1000 kg yaprağa karşılık 25-30 kg arpa ezmesi ya da kırması; 2,5 kg üre gübresi tarlaya tohum serper gibi saçılır. Burada amaç gübrenin toplu olarak düşmesini engellemektir. Daha sonra da 5-10 cm kalınlığında ince saman serpilir, ikinci tabakaya başlanırken de aynı işlem tekrarlanır. Yani saman, pancar yaprağı, arpa kırması ve üre konur ve silaj tamamlanıncaya kadar bu işlemler tekrarlanır.

Her kattan sonra traktörle yığının her tarafı iyice çiğnenir. En sonunda naylonun kalan kısmı silajın üzerine serilir ve hava almayacak şekilde kapatılıp üzerine toprak atılır. Yığın kenarlarına ark yapılarak içeriye yağmur suyu girmesi engellenir. Yaklaşık 5 haftada silaj olgunlaşır.

Bu silaj bir hafta içinde azar azar alıştırılarak hayvanlara verilmelidir. Hayvanlara yaş pancar posası silajında önerilen miktarlarda yedirilmelidir. Silajla beslemede hayvanların kuru madde ve mineral madde ihtiyacı artar. Beslemede kuru ot, yalama taşı veya mineral madde karışımları mutlaka kullanılmalıdır. Yukarıda anlatıldığı gibi depolanan pancar yaprakları en az 1.5 ay hiç açılmamalıdır. Daha sonra ön taraftan açılarak hayvanlara yedirilebilir. Açılan silaj yaza kadar bitirilmelidir.Yığın açılmadığı takdirde yapraklar birkaç yıl bozulmadan kalabilir.

YAŞ ŞEKER PANCARI POSASININ HAYVAN BESLEMEDE KULLANIMI

Çiftçilerimizin "küspe" diye adlandırdığı, kuru ve yaş olarak hayvanların tüketimine sunulan şeker sanayi yan ürünü olan pancar posası enerjisi yüksek süt ve besi sığırlarında yaygın olarak kullan hayvanların severek tükettiği sindirim derecesi yüksek ucuz bir yem kaynağıdır. Sulu yemlerin bulunmadığı kış aylarında hayvanların yaş yem ihtiyacını giderir. Saman gibi kaba yemlerin hayvanlar tarafından daha iyi yenmesini sağlar. Yaş pancar posasından en iyi şekilde yararlanmak için, iyi muhafaza edilmesi gerekir. Gelişigüzel yığılan küspede küflenme başlar ve istenmeyen kötü kokular oluşur. Bu olay besin değerini düşürdüğü gibi hayvan sağlığını da olumsuz yönde etkiler.

İyi saklanmamış yaş pancar posası ile beslenen hayvanlar, şiddetli bir ishale yakalanarak halsiz kalır. Bağırsak iltihaplanmaları ortaya çıkar. Genç danalarda eklem iltihaplanmaları görülür. Kuru şeker pancarı posası ağırlığının bir kaç katı su çekme özelliğine sahip olduğundan hayvanlara verilmeden önce 5-6 misli su ile ıslatılmalıdır. Dolgu maddesince fakir olduğundan saman ile birlikte kullanılmalıdır.

Yaş pancar posası için en uygun saklama yöntemi silaj yapım tekniğine göre depolanmasıdır. Yani sıkıştırılarak ve üzeri hava almayacak şekilde kapatılarak saklanmasıdır.

Yaş pancar posası doğrudan doğruya yerde depolandığı gibi 2 veya 3 tarafı duvarla çevrili silolarda veya çiftçimizin küspelik diye adlandırdığı 4 tarafı duvarla çevrili yerlerde de depolanabilir. Posayı bozulmadan çeşitli şekillerde depolayabiliriz.

a- Yaş Pancar Posasını olduğu gibi depolayabiliriz. Bu şekilde yapılan depolamada posanın içine herhangi bir katkı maddesi katılmaz. Silajın yapılacağı yer düz ve sert bir zemin olmalıdır. Buraya sap saman serilerek Fabrikadan getirilen posa boşaltılır ve bir yandan da ayakla iyice çiğnenerek sıkıştırma sağlanır.

b- Yaş Pancar Posasının içine saman katarak depolayabiliriz. Fabrikadan yeni getirilen yaş pancar posanın su oranı %80-85 civarındadır. Oysa silaj yapılacak bir yemin su oranı %60-70 civarında olmalıdır. Posa küspeliğe doldurulurken 1 tona en az 300 kg civarında saman katılarak su oranı düşürülebilir. Bu oran saman ile posa düzgün bir şekilde karıştırılarak yapılırsa 400-500 kg kadar çıkabilir. Silajı yapacağımız yerin tabanına 8-10 cm kalınlığında saman serilir. Bunun üzerine posa ve saman kat kat konabileceği gibi güzelce karıştırılarak da konabilir. Bu sayede fazla suyun dışarıya sızması ve aşırı ekşime önlenmiş olur.

c- Posanın İçine Saman, Üre Ve Melas Katarak Depolayabiliriz. Bu şekilde yapılan depolamada posanın üzerine samana ek olarak melas ve ürede katılır. Bu sayede posa enerji ve protein bakımından zenginleştirilerek besin değeri de yükseltilmiş olur. 1 ton pancar posasının silajını yapmak için 300 - 500 kg saman, 25-30 kg melas ve 5-10 kg üre gübresi gereklidir. Üre sindirimi kolaylaştırmak, melas ise protein değerini yükseltmek için kullanılır. Melas koyu kıvamlı olduğu için suyla eritilerek süzgeçli kova ile posaya dökülür. Üre, melaslı suda eritilerek veya elle eşit şekilde serpilerek posaya katılabilir. Önce en alta 10-15 cm saman serilir, sonra 25-30 cm kalınlığında pancar posası ve bunun üzerine 2-3 kova sulandırılmış melas serpilir. Bunlar siloya 8-10 cm kalınlığında kat kat doldurulur. Her kat ayakla veya traktörle çiğnenerek iyice sıkıştırma sağlanır. Silo yüksekliği 1-1,5 m oluncaya kadar bu işleme devam edilir.

Bu üç depolamada da silonun üzeri hava almayacak şekilde naylonla kapatılmalıdır. Naylonun üzerine 3-5 cm kalınlığında toprak konulabildiği gibi eski lastikler de konabilir. Silonun doldurulma işlemi tamamlandıktan sonra yağışlı günlerde silo tabanını sulardan korumak için silo etrafında 25-30 cm derinliğinde drenaj kanalı kazılmalıdır.

Silaj olgunlaştıkça 1/3 oranında çökme görülür. Depolanacak ürün miktarı çökme oranı dikkate alınarak hesaplanmalıdır. Bu şekilde hazırlanan silaj en az 3 haftada olgunlaşmaktadır. Olgunlaşan silaj daha sonra hayvanların ihtiyacı kadar önden açılarak alınır ve tekrar sıkıca kapatılır. Üzeri açılmadan birkaç yıl bozulmadan saklanabilir.

Yaş pancar posası hayvanlara mutlaka uzmanlarca hazırlanacak rasyonlara göre verilmelidir. Gelişigüzel yedirilmemeli verilecek silaj hayvanın canlı ağırlığının %5'ini geçmemelidir. Şeker pancarı yaprağı veya şeker pancarı posası silajı kullanımında dikkatli olunmalıdır. Bu yemlere geçiş 1 haftadan az süre de olmamalıdır (Yani 1'inci gün 4 kg , 2'nci gün 6 kg, 3. gün 10 kg, 4. gün 14 kg, 5. gün 20 kg, 6. gün 25 kg , 7. gün 25-30 kg yedirilir). Hayvan ırkına göre değişmekle birlikte besi sığırlarına günde 20-25 kg, süt sığırlarına günde 10-15 kg, düvelere günde 8-10 kg, danalara günde 5-6 kg arasında silo yemi verilebilir. Fakat buzağıların silajla beslenmesine 6. ayda başlanmalıdır. Daha sonraki aylarda günde tüketebilecekleri silo yemi 5 kg'a kadar çıkarılmalı, sadece silo yemine dayalı tek yönlü beslemeden kaçınmalıdır.

Pancar posasında kalsiyumun altı misli fosfor bulunduğu için fosfor kalsiyumun alımını engeller ve hayvanlarda hipokalsemi oluşmasına neden olur. Buda hayvanlarda gelişme geriliği ve eklem iltihaplanmaları yapar.

Silo yemleri kuru maddece düşük, suca zengin yemler olduğundan süt ve besi hayvanlarının rasyonlarında kuru madde ihtiyacının karşılanabilmesi için günlük 5 kg kadar kuru ot ile, verim düzeyine göre ilave kesif yem verilmesi zorunludur.

Şeker pancarı posası, protein, vitamin A ve fosfor bakımından fakirdir. Etkin bir beslemede hayvanların özellikle enerji, protein, selüloz, kuru madde, kalsiyum ve fosfor ihtiyacının karşılanması gerekir. Pamuk tohumu küspesi, keten tohumu küspesi ve kepek gibi fosfor bakımından zengin yemlerle desteklenmelidir.

Kaynak: Binnaz TIKNAZOĞLU / Ziraat Mühendisi