Ülkemizde kırmızı pancar Endüstriyel anlamda sadece turşuluk olarak kullanılmaktadır. Kırmızı pancar içermiş olduğu çok zengin ve güzel maddesiyle tabii gıda boyası gibi kullanılır.

İnsanların çok eski yıllardan beri pancarı tanıdığı ve tükettiği bilinmektedir. Eski Yunanlılar ve Romalılar zamanında pancar, sebzeler içinde önemli yeri olan bir sebzedir. Ancak düzenli olarak yetiştiriciliğinin 16. Yüzyılda yayıldığı görülmektedir. Başlangıçta bu günkü şeker pancarı formundaki kırmızı ve sarı renkli pancarlar (pancarını toprak içinde oluşturan çeşitler) üretilirken daha sonra bunların yerini yuvarlak ve basık şekilli pancar yapan varyeteler almıştır. Bu pancarlarda yıkama yıkama ve soyma işleminin zorluğu nedeniyle daha sonraları toprak üzerinde pancar oluşturan çeşitler geliştirilmiştir. Böylece meydana gelen kayıplar ortadan kaldırılmıştır. Seçim ve ıslah yoluyla daha çok miktarda renk pigmenti içeren varyeteler geliştirilmiştir.

Pancarlardaki en son gelişme ise yuvarlak varyetelerin yerine işlemesi kolay olan, az fire veren ve standart halka elde edilebilen silindirik şekilli çeşitlerin elde edilmesi olmuştur. Ülkemizde pancar ve tüketimi üretimi önemli ölçülerde artacağını düşünemiyoruz. Bu nedenle ekonomik öneminin artacağını da düşünmek mümkün değildir. Üretimin bu günkü seviyelerinde kalacağı tahmin edilmektedir.

Avrupa ülkelerine baktığımızda ise üretim ve tüketimin ülkemize göre daha erken başladığının (16. Yüzyıl başları ve ortaları) ve önemli miktarlarda üretim ve tüketim yapıldığını görmekteyiz. Laumonnier (1952) pancarın Almanya'dan 1549 yılında Fransa'ya geldiğini bildirmektedir.

Akdeniz kıyı şeridi, Ege denizi çevresi, Batı Anadolu, Hindistan ve Orta Asya stepleri pancarın anavatanı olarak kabul edilir. Ülkemizde yabani pancarlara hemen bütün bölgelerimizde rastlanmakta ve bu yönden pancar büyük bir form zenginliği göstermektedir. Bu formlar içinde 1. 2. 3. Ve 4. Yıldan itibaren çiçeklenen formlara rastlandığı gibi sıklamen kırmızısı renkli veya sarı renkli pancar meydana getiren formlara rastlanılmaktadır. Yabani formlar pancar ve kök özellikleri yönünden de büyük bir form zenginliği göstermektedir. Yabani formlarda kök dallanmış durumdadır.

KIRMIZI PANCAR EKİMİ

Pancar yetiştirilecek olan toprağa çiftlik gübresi verilecekse bu gübrelemenin ekimden en az 2-3 ay önceden yapılması gerekir. Fazla çiftlik gübresi pancardan çok yaprak gelişmesini arttırdığı için risklidir. Pancar anorganik gübreyi çok sever. Ekimden önce toprağa dekar başına kolay çözülen NO3 Formunda 8-10 kg azot, 10 kg kolay çözülen formda P2O5, 15-20 kg K2O atılarak sürümle birlikte sürüm derinliğine karışması sağlanır. Toprağın ekimden önce çok iyi inceltilmesi ve daha sonrada sıkıştırılması gerekir. Bu nedenle pancar yetiştiriciliğinde merdane kullanmak mutlaka gereklidir. Çimlenme dönemindeki düşük sıcaklıklardan ve hafif donlardan mutlaka kaçınmalıdır. Bu konuda dikkatli olmak, gerektiğinde ekim tarihini değiştirmek başarı için şarttır.

Monogerm hale getirilmiş tohumlarla yapılacak ekimde sıra aralarında 30 cm sıra üzerinde 3-4 cm'lik bir aralık verilerek mibzerle akim yapılmalıdır. Çimlenme tamamlandıktan sonra verilecek sıra üzeri mesafeye göre seyreltme yapılır. Ekim derinliğinin toprak özelliği ve toprak derinliğine ekilirler. Derin ve yüzlek ekimde çimlenme eksiklikleri ortaya çıkar. Monogerm hale getirilmiş tohum kullanılmış ise dekara 1kg, polygerm tohum kullanılmışsa 2-2.5 kg tohum kullanılır. Küçük miktarlardaki ve sıcak bölgelerdeki üretimde, yetiştirme tavalarda yapılmalıdır.

Tohum ekiminden sonra tohumun toprakla temasının tam olmasını sağlamak amacıyla merdane çekilir. Normal şartlarda ekilen tohumlar 2 hafta içerisinde çimlenmelerini tamamlarlar.

Kırmızı pancar üretimi Ege bölgesinde kışlık sebzeler olan lahana ve karnabaharlar arasında ara ziraatı şeklinde de yapılır. Ara ziraatı şeklinde yapılan üretimde ocak usulü ekim uygulanır. Karnabahar, lahana ve turp tarlalarında boş olan noktalara her ocağa 2-3 tohum gelecek şekilde ekim yapılır. Çimlenme tamamlandıktan sonra bitki aralarında 8-10 cm mesafe kalacak şekilde seyreltilirler, Sulama ve bakım işleri ara ziraatı yapılan bitkinin sulama programına göre yapılır.

KIRMIZI PANCAR TOPRAK GEREKSİNİMLERİ

Pancarlar organik maddece zengin derin bünyeli yeterli ölçüde kil içeren topraklarda başarılı olarak üretilirler. Pancar yetiştirilecek tarla taze ahır gübresi ile gübrelenmemelidir. Pancar yetiştiriciliğinde anorganik besin maddeleri yeterli ölçüde verildiğinde organik gübrelemeye ihtiyaç duyulmaz. Domates, lahana, kabakgiller ve patatesten sonra başarı ile üretilir. Toprak pH'sının 7 civarında olması başarıyı arttırır.

Ağır killi topraklar özellikle kazık kökten pancar oluşturan çeşitlerde yıkama zorlukları yaratır.

Pancar yetiştiriciliğinde toprağın hafif karakterde olması ve kil içermemesi çimlenme döneminde büyük sorunlar yaratır. Çimlenmenin başarılı olması için tohumun toprakla çok iyi temas etmesi gerekir. Kili içermeyen topraklarda bunu sağlamak oldukça güçtür.

KIRMIZI PANCAR TOHUMU ÜRETİMİ

Pancarlarda tohum üretimi amacıyla üretim yapılacaksa kışı sert ve donlu geçen bölgelerde pancarlar sonbahar da dikkatli bir şekilde yaralanmadan hasat edilip yaprakları pancarın 1-2 cm üzerinden kesilir. Bir miktar saçak kök taşıyan kazık kök yumru üzerinde bırakılarak kum içinde katlanırlar. İlk baharda 25-30 cm derinlikte sürülerek işlenen ve dekara 14-16 kg N, 10 kg P2O5 ve 16-20 kg K2O ile gübrelenen toprak dikime hazırlanır. Dikimde sıra aralarında 40-50 cm sıra üzerlerinde de 40 cm'lik mesafe verilerek pancarların yaprak sapları toprak üstünde görülecek şekilde sikilerek sulanırlar. Sulama pancarların toprak ile temas etmesini sağlar ve dikim sırasında pancarın etrafında kalabilecek boşlukları doldurur.

Çeşit muhafaza ve iyileştirme amaçlı üretim yapılıyorsa pancarlar dikimden önce kalite kontrolünden geçirilir. Tohum üretimi amacıyla kullanılacak pancarlar önce dış görünüşlerine göre seçilirler. Daha sonra bu pancarlardan 8 mm çapında bir boru sonda aleti ile kesit örneği alınır. Bu örneğin yumrunun yatay ekseninden ve orta kısmından alınmasına özen gösterilerek odun dokuların durumu ve renk maddeleri yoğunluğu dikkate alınarak seçim yapılır. Yüksek renk pigmenti içeren ve odun dokuları en az belirli olanlar tercih edilir. Daha sonra seçilen ve sonda ile örnek alınan ve tohum üretilmek amacıyla kullanılacak olan bu pancarlarda çürüme meydana gelmesini önlemek amacıyla sondanın yaraladığı kısımlara odun kömürü tozu sürülür.

Tarlaya dikilen pancarlar hızla sürgün ve saçak kök meydana getirerek gelişirler. Pancarlar çok kuvvetli ve dallanmış çiçek sürgününe sahip olup bu sürgün üzerinde çok yoğun çiçek, meyve ve tohum oluştururlar. Özellikle meyvelerin maksimum ağırlığa eriştiği dönemde, dallanmış sürgün üzerindeki bu meyve yükünü taşıyamaz. Eğer bitki yalnızsa ve dallanmış sürgüne herhangi bir destek verilmezse sürgün kırılır, yere yatar, meyveler toprak üzerinde kolayca küflenir, çürür. Hele bu dönemde meydana gelecek bir yağış tohum üretimini büyük ölçüde olumsuz etkiler. Bitkinin üzerindeki meyve yükü nedeniyle kırılmamamsı için meyveler yukarıda belirtilen dikim sıklığında dikilerek birbirlerine dayanması mutlaka sağlanmalıdır.

Tohumları içinde bulunduran yalancı meyveler olgunlaşınca kurur ve kolayca dökülürler. Bu nedenle sürgün üzerindeki sürgün üzerindeki yalancı meyvelerin dökülme dönemi başlamadan sürgünler toprak üzerinde kesilerek hasat edilirler. Hasat edilen sürgünler üzerindeki meyveler üst üste yığıldıklarında çok kolay şekilde kızışarak içlerindeki tohumlar çimlenme özelliklerini kaybeder. Bunun önüne geçmek için hasat edilen gövdeler merdiven şeklinde düzenlenmiş askılara (halk arasındaki tabir çatıdır) konarak her yönden hava alması sağlanır, kızışma ve küflenmenin önüne geçilir. Hasat mevsiminde yağış alan bölgelerde bu da bir çözüm değildir. Meyvelerin düşük sıcaklıkta 45 °C'nin altındaki sıcaklıklar) hava sirkülasyonu ile kurutulması gereklidir.

Kurutulan meyveler daha sonra özel kırma değirmenlerinde kırılarak monogerm hale getirilir. Ekimin makine ile yapılabilmesi ve çimlenmenin düzenliliğini sağlamak amacıyla tohumlar kaplanırlar. Birden fazla tohum taşıyan meyve parçaları tetrozolium testleri ile tespit edilerek tüm tohumların monogerm olması sağlanmış olur. Dekardan 250-300 kg arasında tohum elde edilir.

KIRMIZI PANCAR TOHUM ÖZELLİKLERİ

Pancarlarda tohumlar grup halinde yumak olarak bulunurlar. Bu yumaklar olduğu gibi ekilirlerse hem gerekenin 3-5 katı tohum kullanılır hemde her yumaktan tohum sayısına bağlı olarak 2-6 adet bitki gelişir. Buna karşın pancar yetiştirmede pancarın iyi ve düzgün gelişmesi bitkileri arasındaki mesafe ile çok yakından ilgilidir. Bu bakımdan istenilen sıra üstü mesafenin verilebilmesi için mutlaka seyreltme yapılmalıdır. Seyreltme çok zordur ve fazla zaman alır. Ayrıca da pahalıya malolan bir işlemdir. Bunun ortadan kaldırılması için yumak halindeki meyvelerin içinde yer alan tohumların yumağı kırılarak monogerm hale getirilmesi gereklidir.

Pancar tohumları basık şekilli ve kahve renklidir. Her tohum bir meyve içinde yer alır. Yumak halinde olan meyvelerden 100 adedi 1.5-2 gr gelir ve 100 adet yumaktan 150-300 adet, bazen daha fazla bitki gelişir. Tohumlar çimlenme güçlerini 5-6 yıl muhafaza ederler ve optimum çimlenme sıcaklıkları 20-25 °C arasındaki sıcaklıklardır. Çimlenme için 10-14 günlük bir zamana gerek vardır.

KIRMIZI PANCAR SULAMA İŞLEMİ

Bitki, gelişme döneminde yüksek nemden hoşlanır. Yağmurlama sistemi ile sulanması bitki gelişmesini olumlu etkiler. Bu nedenle pancar yetiştiriciliğinde genellikle yağmurlama sulama tercih edilmektedir. Bunun yanında salma sulama da yoğun olarak kullanılmaktadır. Son zamanlarda damlama sulama yöntemi de kullanılmaya başlanmıştır.

KIRMIZI PANCAR BAKIMINDA GÜBRELEME VE ÇAPALAMA

Çapalama

Bitkiler ilk iki hakiki yapraklarını çıkardıklarında (4-5 cm bitki büyüklüğünü kazandıklarında) birinci çapa yapılarak seyreltilir. Seyreltme çeşide bağlı olarak sıra üzerinde 6-10 cm arasında değişen mesafelerle yapılır. Bu aralık iri pancar yapan çeşitlerde daha fazla, küçük pancar yapan çeşitlerde daha az olmalıdır. Bitkiler 4-5 yapraklı olduklarında ise ikinci bir çapa ile birlikte ikinci seyreltme yapılır.

Gübreleme

Pancar yetiştirilecek olan toprağa çiftlik gübresi verilecekse bu gübrelemenin ekimden en az 2-3 ay önceden yapılması gerekir. Fazla çiftlik gübresi pancardan çok yaprak gelişmesini artırdığı için çok önemlidir. Pancar inorganik gübreyi çok sever. Ekimden önce toprağa dekar başına kolay çözülen formda 15-20 kg fosfor (P2O5), 15-20 kg potasyum (K2O) atılarak sürümle birlikte sürüm derinliğine karışması sağlanmalıdır.

KIRMIZI PANCAR HASTALIK VE ZARARLILARI

Yüksek verimli sebze elde etmek için uygun zamanlardaki zararlı ve hastalık kontrolü yapılması çok önemlidir. Doğru yapılan teşhis uygun önlemleri almanızı sağlar. Eğer herhangi bir şüphe varsa uzmana danışılmalıdır. Zararlı veya hastalığın ilk sinyallerine dikkat edilmeli ve gerekli önlemler hemen alınmalıdır.

Piyasada oldukça fazla miktarda zararlılara ve hastalıklara karşı kimyasal ilaç bulunmaktadır. Bu ilaçlar doğru kullanıldığında etkili olmakta kimi zamanda yanlış kullanımdan dolayı tehlikeli olmaktadır. Kullanmadan önce prospektüs dikkatlice okunmalıdır.

PAMUĞUMSU ÇÜRÜME

Çürüme tüm zemini etkiler. Fideler çürümeden etkilenmeye başladığı zaman ilk kotiledeonların rengi soluklaşır. Sonra tüm yüzey küf ile kaplanır ve incelerek aşağıya doğru kıvrılır. Yaprakların üst kısmında düzensiz, soluk yeşil bölümler oluşur, daha alt kısımlar beyaz-gri renge dönüşür. Bu bölümler daha sonra kahverengiye döner ve ölür.

TOZ KÜFLENME

Yaprakların her iki yüzeyinde yarım cm. çapında grimsi beyaz lekeler oluşur. Bu lekeler kısa sürede irileşir ve yapraklar gri küf ile kaplanır ve kök büyümesini tamamlamadan ölür.

YAPRAK BENEKLENMESİ

Yapraklarda kırmızı-koyu kırmızı benekler oluşur. İleri safhalarda ürün tamamen kırmızı-mor görünüm alır. İyi bir küf kontrolü bu hastalığın ilerlemesini önler.

KABUKLANMA

Bu çıkıntılı kabuklar hastalıklı beneklerin aşırı derecede büyümesiyle oluşur. Kabuklanma kuru yaz ayları boyunca kökten sulama ile aza indirilebilir veya yok dilebilir. Topraktaki yüksek kalsiyum miktarı kabuklanma riskini arttırır.

PANCAR BÖCEĞİ

Fideler filizlenmeden zarara uğrar.

PANCAR SİNEĞİ

Larvalar yapraklara yerleşir. İleri safhalarda bitki ölür.

YAPRAK BİTİ

Büyümenin durmasına, bitkinin deforme olmasına ve renginin kaybolmasına neden olur.

PİRE

Yapraklarda küçük delikler oluşur. Genellikle kuru hava koşullarında oluşur.

KIRMIZI PANCAR HASADI

Pancar, tohum ekiminden itibaren erkenci çeşitlerde 4-4,5 geççi çeşitlerde ise 6 ayda hasat edilecek pancar iriliğine gelir. Pancarlarda olgunluk, en dıştaki yaprakların sararmaya başlaması ve pancarın çeşit iriliğine ulaşması ile anlaşılır. Yapraklar, yanlardan yeni sürgün meydana getirmeye başlamış ise hasat gecikmiş demektir.

Hasadı bu döneme kadar geciktirmemek gerekir. Hasadı geciken pancarlarda liflenme (odun dokuları belirginliği) artar, kalite düşer. Bitkiler, hasat olgunluğuna geldiklerinde ya özel makineleri ile ya da pancar yumrusu toprak üzerinden yaprakları ile birlikte kavranıp kökü bükerek el ile hasat edilir. Hasat edilen yumruların toprakları silkelenir, daha sonra yıkanarak kazık kök uçları kesilir.

Kışı serin geçen ve don olan bölgelerde sonbaharın ilk donlarından önce hasat edilen pancarların yaprakları, yumrunun 2-3 cm üstünden kesilerek alınır. Bu şekilde yapraklarından arındırılan pancarların yaralanmamasına özen gösterilir.

Kırmızı pancarlarda dekardan elde edilen verim; yetiştirme şartlarına ve çeşide önemli ölçüde bağlıdır. Genelde bir dekar alandan 2-4 ton ürün alınır.

KIRMIZI PANCAR DEPOLANMASI

Hemen pazarlanacaksa 5-6 adedi yapraklarıyla birlikte demetler hâline getirilir. Demetler kasa, sandık veya sepetlere konularak pazarlara ulaştırılır. Hemen satış yapılmayacak ise yaprakları ve kök ucu kesilen yumrular, kasalara fazla sıkıştırmadan dizilerek depo veya pazarlara gönderilir.

Muhafaza, sıfır derecenin üzerindeki sıcaklıklarda yapılır (0,5 oC). Muhafazanın kumda katlanarak yapılması pancar yumrularını diri tutar. Bu nedenle bu şekilde muhafaza küçük miktarların depolanmasında tercih edilen bir yöntemdir.

Kaynak: tarimvadisi.com